Kara para ve aklama
Kara Para Nedir ?
Karapara kelimesinin sözlük anlamı “Yasal işlerden elde edilmemiş ve/veya vergisi ödenmemiş para’dır.” (Kumkale, 2014, 298) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama başlıklı 282. Maddesinin 1. Fıkrasında “Alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini, yurt dışına çıkaran veya bunların gayrimeşru kaynağını gizlemek ve meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadıyla, çeşitli işlemlere tabi tutan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve yirmibin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.” Hükümleri bulunmaktadır.
Bu maddeye göre, Kara para, alt sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini, yurt dışına çıkarmak veya bunların gayrimeşru kaynağını gizlemek ve meşru bir yoldan elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak maksadıyla, çeşitli işlemlere tabi tutulmasıdır.
91/308/EEC Sayılı Avrupa Konseyi Direktifinde karapara şöyle tanımlanmıştır; karapara, “Uyuşturucu maddelerle ilgili faaliyetlerden ve bu faaliyetlere iştirak edilmesinden elde edilen her türlü kazançtır.”
Viyana Sözleşmesinin 3. Maddesinin 1/a bendine göre ise 91/308/EEC Sayılı Direktif çerçevesinde, uyuşturucuya dayalı olarak bir karapara tanımı yapılmış, ancak bu tanımın genişletilebileceği ve üye ülkelerin belirleyeceği diğer suçların da direktif kapsamına alınacağı şerhi konmuştur. Ayrıca Viyana Sözleşmesinde, karapara; “Bir iktisadi değere sahip maddi yada gayri maddi, taşınır yada taşınmaz her türlü varlık ile bu varlıklar üzerindeki bir hakkı veya menfaati kanıtlayan her türlü hukuksal belgeler ve araçlar suç sayılan faaliyetlerden kazanıldığı takdirde “karapara” olarak nitelendirilirler.” denilerek karaparanın tanımı genişletilmeye çalışılmıştır.
Karaparanın uyuşturucu madde ticareti ile sınırlı olarak yapılan tanımı 29 Kasım – 1-Aralık 1994 tarihleri arasında gerçekleşen Strazbourg Konferansı’nda genişletilerek “her türlü kriminal aktivitilerden elde edilen kazanç” olarak açıklanmıştır. (Ramazan Başak, 50 Soruda Karapara)
Kara para nasıl oluşmaktadır
Karaparanın tanımlarındaki ortak ifadelerden anlaşılacağı üzere karaparanın, yasal olmayan faaliyetlerden oluşması ve ortada bir suç durumunun olması gerekmektedir. Ayrıca bu suçtan dolayı bir menfaat temin edilmesi gerekmektedir.
Karaparanın kaynağını, diğer bir anlatımla karaparanın, uyuşturucu ticareti, silah kaçakçılığı, kadın ticareti veya insan kaçakçılığı olarak kategorize etmenin doğru bir davranış olamayacağını düşünüyoruz. Çünkü karapara yasal olmayan her çeşit faaliyetlerden elde edilmektedir. Tamamen vergi dışında tutulan gelirdir.
Karapara ile kayıtdışı Ekonominin karşılaştırılması
Kayıt dışı ekonomiyi, “resmi kayıtlara girmemiş, diğer bir anlatımla Maliye’ye verilen bilançolar sonucunda vergisi ödenmiş gelir olmayan kazançların oluşturduğu ekonomi” şeklinde tanımlayabiliriz.
Kayıt dışı gelirler, Vergi Usul Kanunu’nun öngördüğü Yasal belgelere ya hiç yansımamıştır, ya da eksik yansımıştır. Sonuç olarak kayıt dışı ekonomi çerçevesinde elde edilen gelirler vergiye tabi olmamaktadır.
Kara para ise yasa dışı faaliyetler sonucunda elde edilen paradır. Kara paradan elde edilen gelirler vergi dışı kalmaktadır.
Bu iki kavramı biri birinden ayıran incelik, kara paranın yasa dışı yollarla elde edilmesi, kayıt dışı ekonomide ise kazanılan paranın günlük ekonomik yasal faaliyetler içinde elde edilmesine karşın vergiye tabi tutulmamasıdır.
Aklamaya neden ihtiyaç duyulmaktadır
Aklamaya neden ihtiyaç duyulduğu en yetkili ağız olan MASAK tarafından şu şekilde açıklanmaktadır, Aklamanın genel amacı; yasal olmayan faaliyetlerden elde edilen gelirlerin yasal olarak elde edilmiş gibi mali sisteme sokulması, bir başka deyişle bu gelirlerin yasadışı faaliyetlerden elde edildiğinin gizlenmesidir. Bu şekilde; yapılacak muhtemel denetimlerde gerekli açıklamalar yapılabilecek veya bu denetimlerin yapılmasını gerektirmeyecek şekilde bu gelirler, şüpheden uzak bir niteliğe kavuşturulacaktır.
Suç gelirine kaynaklık eden en önemli suçun uyuşturucu ticareti ve bu suçtan elde edilen gelirlerin çok büyük bir bölümünün nakit kullanımının düşük olduğu ve alınan önlemler nedeniyle büyük miktarlı nakit işlemlerin dikkat çektiği ülkelerde oluştuğu dikkate alındığında, bu gelirlerin nakit sisteme sokulması, aklayıcılar açısından daha büyük önem kazanmaktadır. Çünkü nakit halindeki gelir, günlük kullanımlar için harcanabilecek çok küçük bir kısmı hariç kullanılmaya uygun değildir. Dolayısıyla nakit halindeki bu gelirin kullanılabilir hale getirilmesi yani aklanması gerekir. (Masak, Aklama Yöntemleri)
Kara parada aklama yöntemleri
Kara paranın aklanması ile ilgili olarak çeşitli açıklamalar yapılmıştır.
Herhangi bir işlemin karapara aklama faaliyeti olarak tanımlanabilmesi için öncelikle işlenen suç sonucunda bir gelir elde edilmesi, bu gelirin elde eden kişinin beklenilen gelirinden fazla olması, gelirin kaynağındaki fiilin suç olması, gelirin kullanılabilirliğini arttırmak ve değerini korumak için yasal görüntü kazandırılması veya gizlenmesi gereklidir (Akar, 1997: 5). Kısa adı FATF (Financial Action Task Force on Money Laundering) olan Karapara Aklanması ile Mücadele Mali Eylem Grubunun konuyla ilgili getirdiği tanımlama yapılanlar arasında en kapsamlı olanıdır. FATF’a göre karapara aklama, hukuki neticelerden kaçınmak için suç içinde yer alan bir kimseye yardım etmek, bir malın kanunsuz kaynağını gizlemek veya değiştirmek veya o malın suçtan kaynaklandığını bilerek transfer etmek veya değiştirmek; bir malın suçtan kaynaklandığını bilerek, onun doğru tabiatını, kaynağını, pozisyonunu, tasarrufunu, hareketini, üzerindeki haklarını veya sahibini gizlemek veya değiştirmek; bir malın suçtan kaynaklandığını bilerek o malın elde edilmesi, sahiplenilmesi veya kullanılmasıdır (EGM KOM Daire Başkanlığı,1998:63). (Şen ve Yalçın, 2007/1 – 4 /65 – 94)
Belirli bir sayı vermek mümkün değildir. Pek çok kişinin aklına gelmeyecek yöntemler kullanılabilir. Bu açıdan sınırsız sayıda aklama yöntemi vardır demek yanlış olmaz. Aklama yöntemleri ülkeden ülkeye, finansal sistemlerde kullanılan araçların çeşitliliğine bağlı olarak değişir. Ayrıca günümüzde yasadışı gelir elde edenler artık kendi paralarını kendileri aklamamakta, bu işte profesyonelleşen aklayıcıları kullanmaktadırlar. Aklama işiyle uğraşanlar işlerini çok iyi bilen muhasebeciler, bankerler, hukukçular, mali danışmanlar vs. olabilir. Bunların sağlam bir mesleki geçmişi vardır, çoğu sabıkasızdır, öncül suçla hiçbir alakaları yoktur. Hizmetlerine karşılık olarak komisyon, prim adı altında gelir elde ederler. (Masak, Aklama Yöntemleri)
Kara paranın ekonomiye girişi
Kara paranın büyüklüğü kayıt dışı ekonomiye göre daha belirsizdir. Bu belirsizliğin altında yatan nedenler ise; kara paranın kayıt dışı ekonominin en karanlık yüzünü teşkil etmesi, kara para tanımının ülkeden ülkeye değişmesi ve aklanan miktarın tespitinde kullanılan yöntemlerin yetersizliğidir. Tüm dünyada aklanan kara para miktarı hususunda BM tarafından yapılan bir tahmine göre; bir yılda aklanan kara para miktarı 0,5- 1,5 trilyon dolar civarındadır. IMF bu rakamı daha sonraki yıllar için en fazla 2 trilyon dolar olarak tahmin etmiştir. 2000’li yıllara ilişkin BM tahminlerinde ise; aklanan kara paranın dünya GSYİH toplamının %2-5’i arasında olduğu tahmin edilmektedir. Çeşitli nedenlerle mevcut kara paranın tümü aklanmamaktadır. Yapılan genel tahminlere göre; kara paranın % 70-80’i civarında olan kısmı aklanmaktadır. (Kaya, Maliye Uzmanı)
Not : Bu yazı, Terazi Hukuk Dergisinin 100. Sayısında yayımlanan ve tarafımızca yazılan "VERGİSEL SORUNLARIN KÖKENLERİ VE EKONOMİYE ETKİSİ" başlıklı makalenin Vergi Adaleti bölümü esas alınarak ve geliştirilerek kaleme alınmıştır.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Akar, Y, 1997 Karaparanın Aklanması, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
Kaya Murat, Maliye Uzmanı, Suçtan Elde Edilen Gelirlerin Vergisel Boyutu Maliye Uzmanları Derneği http://webcache.googleuser content.com /search?hl=tr&q=cache:edFF0LHTkdEJ:http:// www.mud.org.tr/uploads/yuklemeler/14_muratkaya.pdf%2BSu%C3%A7tan+Elde+Edilen+Gelirlerin+Vergisel+Boyutu&gws_rd=ssl&&ct=clnk (Erişim: 27.07.2014)
Kumkale Rüknettin Yeminli Mali Müşavir, Vergi ve Muhasebe Sözlüğü, Seçkin Yayınları, 2014
MASAK Mevzuatı ve Yayınları http://www.masak.gov.tr/tr/content/aklama-yontemleri/59