Kanal İstanbul'a bir bakış

Ali Aksoy - Emekli Havacilik Muhendisi

Kanal İstanbul’un güzergâhı ve kazanımları üzerine hipotezler, fasılalarla, gündeme gelmektedir.

Bu proje tasarımının/taslağının 3 farklı veçhesine değinmek gerekiyor, kanaatindeyim:
Siyasi, çevresel ve fizibilite.

1) Kanal İstanbul Projesi'ne siyasi bakış

İlgi : 20 Temmuz 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi*

Anılan sözleşme Çanakkale Boğazı'nı, Marmara Denizini ve İstanbul Boğazı'nı kapsarken, hem Türkiye’nin ve hem de Karadeniz`de kıyısı bulunan ülkelerin güvenliğini esas almakta. Böylece Karadeniz 81 yıldır bir barış denizi hususiyetini, Türkiye Cumhuriyeti`nin iradesi ile, koruya gelmiştir. Kanal İstanbul’un bu sözleşmeyi kısmen ya da tamamen hükümsüz kılmak ya da kapsamını/yaptırım gücünü olumsuz etkilemek ihtimali var mıdır? Jeopolitik yönden tartışılmasında yarar mütalaa edilmektedir. Anılan sözleşme ancak böylece bir takım kötü niyetli tasarruflara karşı korunabilir kanaatindeyim. Olası böylesi tasarruflar okuyucunun hayal gücüne bırakılmaktadır.

2) Kanal İstanbul Projesi'nin olası çevresel etkileri

- Bugüne değin barajlardan edinilen tecrübeler bu yapıların hiç de masum olmadığını kanıtlamıştır. Kanal İstanbul’un da yakın ve uzak çevre iklimlerini, doğal çevre yapısını ve habitatını ne yönde etkileyebileceğinin değerlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir.

- Çok iyi bilindiği üzere, İstanbul Boğazı'nda 2 akıntı, dengeli ve düzenli bir yapıda, devam etmektedir.

Bunlar; Üstten Karadeniz`den Marmara yönüne üst akıntı ve alttan da bunun aksi yönünde alt akıntı. Bu akıntıların bizatihi kendileri ve nedenleri, var ise, mevsimsel ya da astrofizik etkilerle değişimleri uzmanların araştırabileceği unsurlardır. Burada sadece basınç ve seviye (med/cezir) yönünden bir yorum sunulabilmektedir. Tabiidir ki, her yorum gibi bu yorum da tartışmaya açıktır.

Kanal İstanbul Karadeniz ve Marmara Denizleri arasında bir bypass (yan geçit/kestirme yol) oluşturacaktır. Bu yeni oluşumun İstanbul Boğazı'nda mevcut ve dengeli akıntılara etki edip etmeyeceği ve etki edecek ise de bu etkinin şiddeti ile mahiyeti simülasyonlarla belirlenmelidir kanaatindeyim.

Olumsuz bir etki durumu için felaket senaryosu, özetle, Marmara Denizi`nin bir ölü denize dönüşmesidir.

Karadeniz`e ve Çanakkale Boğazı’na olası etkileri de ancak bir simülasyonla belirlenebilecektir. Karadeniz`e dökülen nehirlerin taşıdığı kirliliklerin ve kanal tesiri ile değişime uğrayabilecek yönleri ile dağılımlarının da bu simülasyonlarda bir parametre olmaları gerekebilecektir.

Önerilen bu hidrodinamik simülasyonun detaylarının ve sonuçlarının kamu ile paylaşılması kamu bilinci için yararlı olabilecek iken yersiz/uygunsuz tenkit ve yorumları da önleyebilecektir kanaatindeyim.

- Yukarıda sözü edilen olası etkinin Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne taraf diğer ülkelerce bilimsel yaklaşımla belirlenmesi ya da iddia edilmesi durumunda, bu ülkelerin kanalın inşaatına başlanması sürecinde, inşaat esnasında ve sonrasında konuya müdahil olmaları da muhtemeldir. Sözlesmeye taraf olmamakla birlikte, Karadeniz`e sahili olan yeni ülkeler var ise, onlar da bu kapsama
girebilir.

3) Kanal İstanbul’un fizibilite raporu

Kanal İstanbul için çeşitli mahfillerde açıklamalar yapılmaktadır. Bunların hepsi de hoş ve çekici detaylardır. Lakin aşağıdaki fizibilite detaylarının kamu ile paylaşılmasının faideli yaklaşım olacağı düşünülmektedir:

a) Kesinleşmiş topografik haritası,
b) İnşaat planı yöntem ve süreç detayları ile maliyeti,
c) Kanal ve çevresinde gerekecek kamulaştırmalar ve maliyetleri,
d) Spekülatif girişimlere karsı alınan ve kamu menfaatini koruyucu tedbirler,
e) Etkilenecek bölgeden edinilebilecek ve değer ifade eden maddelerin değerlendirilmesine esas detaylar,
f) Finans kaynağı ya da kaynakları,
g) İnşaata esas ve işletmeye esas oluşturulması düşünülen konsorsiyum veya ortaklıklar; Orta gelirli Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının da tüm sürece hissedar ortak olabilecekleri bir yapılanmanın düşünülüp düşünülmediği,
h) İşletim planı,
i) Öngörülen amortisman detayları,
j) İlk taslaktan işletmeye geçişe kadarki süreçlerde rol alacak, uluslararası akredite denetim kuruluşları ve bunların görev dağılımı,
k) Tüm bunlar için zaman çizelgesi.

----
* http://sam.baskent.edu.tr/belge/Montro_TR.pdf