“Kamuda istihdam” tartışması büyüyor

İş adamı Rahmi Koç’un, “Dev­lette 5,5 milyon kişi çalışıyor, diyorlar. Bu devlet 2 milyon ki­şiyle de döner” açıklaması, Libe­ral Demokrat Parti (LDP) Cem To­ker’in destekleyici açıklamaları, daha sonra çok sayıda akademis­yen ve uzmanların konuya ilişkin lehte ve aleyhte görüşlerle katıl­ması ile büyüyen “kamuda istih­dam” tartışması devam ediyor.

Veriler ise son on yılda kamu istihdamında, nüfustaki ve top­lam istihdamdakine göre çok da­ha yüksek artışlar yaşanmakla bir­likte, ülke istihdamında kamunun payının dünya ortalamalarına gö­re yüksek olmadığını, hatta Tür­kiye’nin bu açıdan en sonlarda yer aldığını gösteriyor.

Toplam sayı 5,2 milyon

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın kamu istih­damı verileri, genel bütçeye da­hil kuruluşlar, YÖK ve üniversi­teler, özel bütçeli idareler, düzen­leyici ve denetleyici kurumlar, sosyal güvenlik kurumları, döner sermayeler ve kefalet sandıkları, KİT’ler, yerel yönetimler ve işti­rakleri ile diğer tüm kamu birim­lerindeki toplam çalışan sayısını ortaya koyuyor.

En son Mart 2024 durumunu yansıtan verilere göre, tüm bu ku­ruluş ve birimlerde çalışanların toplam sayısı anılan tarih itibarıy­la 5 milyon 238 bin 424 kişi. Bunun 3 milyon 471 bin 190’ını 657 sayılı yasaya tabi kadrolu personel, 378 bin 13’ünü sözleşmeli personel, 1 milyon 285 bin 784’ünü kamuda sürekli ve geçici statüde çalışan iş­çiler, 103 bin 447’sini de diğer ka­mu personeli oluşturuyor.

On yılda en çok artış kamu işçisinde

CB Strateji ve Bütçe Başkanlı­ğı’nın veri setinden yapılan hesap­lama 2013 sonu ile bu yılın mart sonu arasındaki yaklaşık on yıllık dönemde tüm kamu birimlerinde­ki toplam çalışan sayısının yüzde 62,5 oranında 2 milyon 14 bin 940 kişi arttığını gösterdi.

Bu dönemde kamudaki kadrolu personel sayısı yüzde 37,4 oranın­da 944 bin 799 kişi artarken, söz­leşmeli personel sayısında yüzde 95,1 oranında 184 bin 238 kişilik bir artış oldu. Anılan dönemde ka­mu çalışanları içinde açık farkla en yüksek artış ise işçi kadroların­da yaşandı. Kamuda çalışan sürek­li işçilerin sayısında bu dönemde yüzde 255,8 oranında 889 bin 809, geçici işçilerde yüzde 113 oranın­da 25 bin 546 ve böylece toplam kamu işçisi sayısında yüzde 247,1 oranında 915 bin 355 kişilik artış yaşandı.

Kamudaki diğer personel sayısı ise söz konusu dönemde yüzde 22,2 oranında 29 bin 452 kişi azaldı.

En büyük artış 2019’da

Kamu kesiminde çalışanla­rın toplam sayısına yıllar itiba­rıyla bakıldığında, en çok artışın 2019’da yaşandığı dikkati çekti.

2014’te 125 bin 368 kişi, 2015’te 69 bin 989 ve 2016’da 185 bin 564 kişi artan, 2017’deki 1.670 kişilik artışın ardından 2018’de 111 bin 746 artan toplam kamu çalışan sa­yısında 2019’da ise 929 bin 593’le yıllık 1 milyona yakın artış oldu. Kamu çalışanlarının sayısı pan­deminin başladığı 220’de 147 bin 497 kişi, 2021’de 85 bin 699 kişi, 2022’de 133 bin 634 kişi, 2023’te 164 bin 867 ve bu yılın ilk üç ayın­da 62 bin 653 kişilik artış kaydetti.

Buna göre toplam kamu çalışa­nı sayısında 2013’ten bu yana ya­şanan 2 milyon dolayındaki artı­şın neredeyse yarısı tek bir yılda gerçekleşti.

Her 100 kişiye 6 kamu çalışanı

En son 2023 sonu iti­barıyla 85 milyon 372 bin 377 kişi olarak sayılan toplam nüfusta 2013 so­nuna göre artış ise yüzde 11,4 oranında 8 milyon 704 bin 513 kişi düzeyinde bu­lunuyor. Son nüfus verisi baz alındığında Mart 2024 itibarıyla her 100 kişiye 6,1 kamu çalışanı düşüyor.

Her 100 kişiye düşen toplam kamu çalışanı sa­yısı 2013 yılında 4,2 düze­yinde bulunuyordu. İzle­yen iki yılda 4,3, sonraki üç yılda 4,5 olarak seyreden bu denge, 2019 yılında yüz­de 5,6’ya ve izleyen yıllar­da sürekli artarak 6,1 kişi­ye ulaştı.

Çalışanların yüzde 16’sı kamuda

Türkiye İstatistik Ku­rumu’nun (TÜİK) ay­lık verilerine göre Ara­lık 2013’te 24 milyon 328 bin kişi olan istihdamdaki toplam nüfus yüzde 32,6 oranında 7 milyon 924 bin kişilik artışla Mart 2024 itibarıyla 32 milyon 252 bin kişiye ulaştı.

2013 sonunda yüzde 13,3 olan toplam kamu is­tihdamının toplam ülke is­tihdamı içindeki payı, yıl sonları itibarıyla 2017’de yüzde 12,8’e düştükten sonra, izleyen yıllarda yükselerek 2019’da yüz­de 16,7’ye, 2020’de yüzde 18,2’ye kadar yükseldi. Bu oran, 2021 sonunda yüz­de 16,5’e, 2022 sonunda yüzde 16,1’e düştü. 2023 sonunda da aynı düzeyde gerçekleşen kamu istihda­mının toplamdaki payı bu yılın mart sonu itibarıyla yüzde 16,2 oldu.

Bu verilere göre kamu çalışanlarının toplam sa­yısı son on yılda genel nü­fus artışı ve toplam istih­damdaki artışın çok üze­rinde gerçekleşti. Mart 2024 itibarıyla toplam ül­ke istihdamı içinde kamu­da kadrolu çalışanlar yüz­de 10,8, sözleşmeli perso­nel yüzde 1,2, kamu işçileri yüzde 3,9, diğer kamu per­soneli de yüzde 0,3’lük bir ağırlık oluşturuyor.

OECD ülkelerinden düşük

Sayısı son on yılda nü­fus ve genel istihdama göre çok daha hızla art­masına rağmen, Türki­ye’de kamu çalışanları­nın ülke istihdamı için­deki payı Ekonomik İş birliği ve Kalkınma Örgü­tü (OECD) ortalamasının ise oldukça altında bulu­nuyor. Merkezi yönetime dahil birimlerde çalışan­ları kapsayan ve 2021 yı­lı durumunu yansıtan en son verilerine göre OECD ortalamasında yüzde 18,6 olan kamu çalışanlarının toplam istihdama oranı, aynı yıl itibarıyla Türki­ye’de yüzde 13,5 düzeyin­de gerçekleşti.

Türkiye bu oranla 31 ülke arasın­da 27’nci sırada yer aldı. Söz konusu oranın Türki­ye’den daha düşük olduğu ülkeler ise yüzde 12,1’le Hollanda, yüzde 11,1’le Al­manya, yüzde 8,8’le Gü­ney Kore ve yüzde 4,6 ile Japonya. Kamu istihda­mının payının en yüksek olduğu ülkelerin başında ise yüzde 30,9’la Norveç geliyor. Bu ülkeyi yüzde 39,3’le İsveç, yüzde 28’le Danimarka, yüzde 25,4’le Finlandiya ve yüzde 23,43’le Estonya izliyor.