Kamu, mali dengesini henüz bulamadı

Parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik prog­ramın uygulamasında 16 ay geride kalırken, kamu­da mali dengelerin rasyonel zemine oturtulması yönün­de henüz somut gerçekleşme sağlanamadı.

Hazine, hızla büyümeye de­vam eden bütçe açığı dolayı­sıyla, bu yıl ilk on ayda borç geri ödemelerinin iki katın­dan fazla yeni borçlanma­ya gitmek zorunda kaldı. Dış kaynak muslukları yeterin­ce açılmadığı için açıklar bü­yük oranda iç borçlanmayla finanse edildi. Yüksek faizin de cazibesiyle Hazine’nin iç borçlanması rekor kırdı.

On aylık nakit açığı 1,7 trilyon

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı verilere gö­re ekim ayında nakit gelirle­ri 854,9 milyar, nakit gider­leri 1 trilyon 22,2 milyar lira olan Hazine, aylık bazda 167,3 milyar lira tutarında bir açık verdi. Hazine’nin ocak-ekim döneminde nakit bazda 7 tril­yon 65,1 milyar liralık gelire karşılık, nakit giderleri 8 tril­yon 775,4 milyar liraya ulaş­tı.

Özelleştirme İdaresi tara­fından aktarılan tutarlar ile 4,5 G lisans bedeli, 2B arazi satış gelirleri ve diğer hisse satış gelirlerinden oluşan 7,1 milyar liralık gelirle birlikte Hazine’nin on aylık nakit açı­ğı 1 trilyon 703,1 milyar lira oldu. Geçen yılın aynı döne­mine göre gelirlerindeki yüz­de 75,5’lik artışa karşılık, gi­derleri yüzde 92,2 artan Ha­zine’nin nakit açığı yüzde 225,1 oranında büyüme kaydetti. Başka deyiş­le bu yıl ilk on ayda ge­çen yılın aynı döne­mindekinin 3,3 katı kadar nakit açığı ve­rildi.

On ayda 2,4 trilyon liralık borçlanma

Hazine, ilk on ayda nakit açığının finansmanının an­cak 357,8 milyar liralık kısmı­nı kasa-banka mevcudu kulla­nımı, 132,7 milyar liralık kıs­mını da devirli-garantili borç geri dönüşleri ile karşılarken, kalan büyük bölüm için yük­lü miktarda borçlanmaya git­mek zorunda kaldı. Borçlan­manın da büyük bölümünü iç borçlanma yoluyla sağlandı.

Ocak-ekim döneminde va­desi gelen iç borçları nede­niyle 699,3 milyar liralık geri ödeme gerçekleştiren Hazine, aynı dönemde 1 trilyon 861,6 milyar liralık yeni iç borçlan­maya gitti ve on ayda 1 tril­yon 162,3 milyar liralık net iç borçlanma gerçekleştirdi. Dış borçlarda ise 219 milyar lira­lık itfaya karşılık 269,1 milyar lira tutarında yeni borç alabi­len Hazine’nin bu dönemdeki net dış borçlanması 50,1 mil­yar lirada kaldı. Hazine’nin on aylık net iç borçlanması geçen yılın aynı dönemine göre yüz­de 94 artarken, net dış borç­lanmada sadece yüzde 4,7’lik bir artış yaşandı.

Bu gelişmelerde Hazine’nin on aydaki toplam iç ve dış borç geri ödemesi 1 trilyon 9,6 mil­yar lira olurken, toplam ye­ni borç kullanımı ise 2 tril­yon 398,3 milyar liraya ulaş­tı. Böylece Hazine’nin, bütçe açığının finansmanında kul­landığı toplam “net” borçlan­ma geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 87,3 artarak 1 tril­yon 388,8 milyar liraya ulaştı.

Son bir yılda rekor borçlanma

Merkezi yönetim bütçesin­de ekim sonu itibarıyla son bir yıldaki nakit açığı 1 tril­yon 805,1 milyar liraya ulaştı. Bu açığın büyük bölümü borç­lanma yoluyla finanse edildi. Vadesi gelen iç ve dış borçla­rı dolayısıyla son bir yılda top­lam 1 trilyon 9,6 milyar lira geri ödeme gerçekleştiren Hazine, toplam 2 trilyon 398,3 milyar liralık yeni borçlanmaya git­ti. Böylece Hazine’nin son bir yılda net bazda 1 trilyon 388,8 milyar lira borçlandı.

Bunun 1 trilyon 333,7 milyar liralık bö­lümünü net iç borçlanma oluş­tururken, son bir yıldaki net dış borçlanmanın tutarı 55,1 milyar lira düzeyinde kaldı. Net borçlanma yoluyla elde et­tiği kaynağı bütçe nakit açığı­nın finansmanında kullanan Hazine, açığın kalan 280,3 mil­yar liralık kısmını kasa/ban­ka mevcudu ve 135,8 milyar li­ralık kısmını devirli-garantili borç geri dönüşlerinden karşı­ladı. Tasarruf Mevduatı Sigor­ta Fonu’ndan (TMSF) yapılan 251 milyon liralık bir aktarım da bu amaçla kullanıldı.

Bozulmanın kaynağı

Kamu mali dengelerinde pandemi döneminde bu yana olumsuz seyir yaşanırken, enflasyonu kontrolden çıkaran faizi baskılama politikası ekonomik dengeleri tümden bozmuş, bunun üzerine Şubat 2023’te yaşanan büyük depremlerinin hasar maliyeti binmişti.

Mayıs 2023’te yapılan genel seçimler sürecinde kamu mali politikalarında gevşeme ve özellikle EYT düzenlemesinin etkisiyle bütçeden sosyal güvenliğe yapılan transferlerdeki hızlı büyüme gibi faktörler de kamu mali dengelerindeki bozulmayı artırdı. Önceki ekonomi yönetiminin görevi devrettiği Mayıs 2023 sonu itibarıyla Hazine’nin yıllık bazda nakit açığı 499 milyar lira düzeyinde bulunuyordu. Haziran başında göreve gelen yeni yönetim “ekonomiyi rasyonel zemine oturtma” hedefiyle hazırladığı ve bu kapsamda sıkılaşma önlemlerini temmuzdan itibaren kademeli olarak hayata geçirdiği program, 16 ayını doldurdu.

Ancak, bu yıl ekim sonu itibarıyla bütçe nakit açığı ve borçlanmanın ulaştığı düzeyler, yeni dönemde mali dengelerde kayda değer bir toparlanmanın henüz olmadığı, açıklar ve kamu borçlanma ihtiyacındaki hızlı büyümenin devam ettiğine işaret etti. Bu yıl mart ayındaki yerel seçimler sürecinin de bozulmada etkisi olması yanında, kamu harcamalarında tasarrufa yeterince uyulmaması ve bütçenin giderek büyüyen faiz ve sosyal güvenlik yükü, dengeleri sağlamayı zorlaştıran faktörlerin başında geliyor.