Kamu borçlanmasında baş döndüren ivme

Parasal sıkılaştırma esas­lı ekonomik programın uy­gulamasında bir yıl geride kalırken, kamuda mali dengelerin henüz yeterince sağlanamama­sı nedeniyle Hazine’nin hızla bü­yümeye devam eden açıkların fi­nansmanına yönelik borçlanma maratonu adeta baş döndürdü. Son bir yılda merkezi yönetimin bütçe nakit açığı 1,6 trilyon, bu dö­nemdeki itfalarla birlikte açık fi­nansmanı için brüt borçlanması 2,2 trilyon TL’yi, toplam borç sto­ku 8,3 trilyon TL’yi aştı.

Önceki dönemde faizi baskıla­ma politikası enflasyonu kontrol­den çıkarmış, Şubat 2023 deprem­lerinin hasarı ve Mayıs 2023’te ya­pılan genel seçimlerin de etkisiyle kamu mali dengelerindeki bozul­ma zirve yapmıştı. Geçen yıl ha­ziranda göreve gelen yeni ekono­mi yönetiminin “ekonomiyi ras­yonel zemine oturtma” hedefiyle hazırladığı program kapsamında sıkılaşma önlemleri temmuzdan itibaren kademeli olarak hayata geçirildi. Ancak, ağustos ayı büt­çe nakit açığı ve borçlanma ista­tistikleri, mali dengeleri sağlama­nın zaman alacağını ortaya koydu. Bütçe finansman verileri, son bir yılda açıklarda ve kamu borçlan­masında hızlı artışa işaret etti.

Sekiz aylık nakit açığı 1,3 trilyon

Hazine ve Maliye Bakanlığı, ocak-ağustos döneminde 973,6 milyar lira açık veren merkezi yö­netim bütçesinin bu dönemdeki nakit açığı ile bunun finansmanı için gidilen borçlanma verilerini de açıkladı. Buna göre bütçe ema­neti ve avanslar kalemlerindeki toplam eksi (-) 363,5 milyar lira­lık hareketle birlikte merkezi yö­netim bütçesinin bu dönemdeki nakit açığı 1 trilyon 337,1 milyar liraya ulaştı.

Sekiz aylık dönemle­re göre bütçe açığı yüzde 153,9 ar­tarken, nakit açığındaki artış yüz­de 272,4’ü buldu. Başka deyişle geçen yılın aynı dönemindekinin yaklaşık dört katı kadar nakit açığı erildi. Hazine ilk sekiz aydaki na­kit açığının finansmanında 341,6 milyar liralık kasa-banka mev­cudu kullanırken asıl finansma­nı borçlanma ile, bunun da büyük bölümünü iç borçlanma yoluyla sağladı.

Ocak-ağustos döneminde vadesi gelen iç borçları nedeniyle 523,2 milyar liralık geri ödeme ger­çekleştiren Hazine, aynı dönem­de 1 trilyon 448 milyar liralık yeni iç borçlanmaya gitti ve sekiz aylık net iç borçlanma 924,8 milyar lira olarak gerçekleşti. Dış borçlarda da 186,5 milyar liralık itfaya karşı­lık 256,9 milyar lira tutarında ye­ni kullanım gerçekleştiren Hazi­ne’nin bu dönemdeki net dış borç­lanması ise 70,4 milyar lira oldu.

Bu gelişmelerle Hazine’nin bu yıl ilk sekiz aydaki toplam iç ve dış borç geri ödemesi 707,7 milyar, toplam yeni borç kullanımı 1 tril­yon 704,9 milyar liraya ulaştı. Böy­lece Hazine’nin, bütçe açığının fi­nansmanında kullandığı toplam “net” borçlanması geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 71,7 artarak 992,2 milyar liraya ulaştı.

Merkezi yönetim bütçesinde ağustos sonu itibarıyla son bir yıl­da verilen açık 1 trilyon 965,1 mil­yar lirayı buldu. Son bir yılda 80,4 milyar liralık avans kullandırımı­na karşılık bütçe emanetleri kale­minden gelen 434,2 milyar liralık katkıyla bütçenin “nakit açığı” ise 1 trilyon 611,3 milyar lira oldu ve bunun tamamına yakını borçlan­ma yoluyla finanse edildi.

Vadesi gelen iç ve dış borçları dolayısıyla bir yılda toplam 872,8 milyar lira geri ödeme gerçek­leştiren Hazine, toplam 2 trilyon 249,2 milyar liralık yeni borçlan­maya gitti. Böylece Hazine’nin son bir yıldaki toplam net borçlanma­sı 1 trilyon 376,4 milyar lira oldu. Bu kaynağı bütçe nakit açığının finansmanında kullanan Hazine, açığın 233,4 milyar liralık kısmı­nı ise kasa/banka mevcudundan karşıladı.

Asıl borçlanma TL tahville

Son bir yıldaki rekor bütçe nakit açığının büyük bölümünü iç borçlanma yoluyla finanse eden Hazine, bunun da büyük bölümünü TL cinsi tahville gerçekleştirdi. Hazine, eski TL tahvil ihraçlarından vadesi gelenler dolayısıyla bir yılda gerçekleştirdiği 209,4 milyar liralık geri ödemeye karşılık, aynı dönemde bu kağıtlarla 1 trilyon 522,5 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti. Böylece Hazine’nin son bir yılda TL tahvil ihracıyla yoluyla yaptığı net iç borçlanma 1 trilyon 313,1 milyar liraya ulaştı.

Bu tutar, son bir yıldaki iç ve dış toplam net Hazine borçlanmasının yüzde 95,4’ünü oluşturdu. Hazine, son bir yılda TL cinsi Hazine bonoları ile de net 31,8 milyar liralık bir borçlanmaya giderken, 403,9 milyar liralık itfaya karşılık 330,8 milyar TL’lik yeni ihraç gerçekleştirdiği döviz cinsi devlet tahvillerinde ise 73 milyar lira ile net ödeyici oldu. Bu gelişmelerle Hazine’nin son bir yıldaki toplam itfası 616,3 milyar, yeni borç kullanımı 1 trilyon 888,2 milyar ve net iç borçlanması 1 trilyon 271,9 milyar lira olarak gerçekleşti. Hazine dış borçlarda ise 256,5 milyar liralık geri ödeme gerçekleştirdiği son bir yılda, 3601 milyar liralık yeni dış borçlanmaya giderek net bazda 104,5 milyar lira borçlandı.

İç borç çevirme oranı alarm verdi

Hazine’nin ocak-ağustos döneminde anapara ödemelerinin yanı sıra merkezi yönetim bütçesinden iç borçlar için 516,7 milyar, dış borçlar için de 142,2 milyar lira olmak üzere toplam 764 milyar liralık faiz ödemesi gerçekleştirildi. İç borçlarda anapara ve faiz olarak sekiz aydaki geri ödeme 1 trilyon 39,9 milyar liraya ulaştı, yeni borçlanma tutarlarına göre iç borç çevirme oranı yüzde 139,25 olarak gerçekleşti.

Dış borçlarda da toplam anapara ve faiz ödemesi 328,7 milyar liraya ulaşırken, aynı dönemdeki yeni kullanımlara göre çevirme oranı yüzde 78,15 oldu. Hazine borç yönetiminde son bir yıl itibarıyla çevirme oranı da iç borçlarda yüzde 148,33, dış borçlarda yüzde 81,22 olarak gerçekleşti. Buna göre Hazine’nin bütçe açığı finansmanında dış kaynağın payı düşük kaldı, esas kaynak yeni kullanımın itfaların çok üzerinde gerçekleştiği iç borçlanma yoluyla elde edildi.

Toplam iç ve dış borç stoku 8,3 trilyon TL'ye yükseldi

Kamu borçlanma gereği ve fiili borçlanmada devam eden artış ivmesi ile merkezi yönetimin toplam borç stoku ağustos sonu itibarıyla yeni bir zirveyi gördü. Geçen yıl ağustos sonunda 5 trilyon 825,3 milyar lira olan, 2023 sonunda 6 trilyon 736,6 milyar liraya çıkan merkezi yönetimin toplam iç ve dış borç stoku, bu yılın ağustos sonu itibarıyla 8 trilyon 338,8 milyar liraya kadar yükseldi. Ağustos ayında 232,5 milyar lira artan toplam borç stoku, yılın ilk sekiz ayında yüzde 23,8 oranında net 1 trilyon 602,2 milyar, son bir yılda ise yüzde 41,7 oranında net 2 trilyon 455,4 milyar lira büyüdü.

Ağustos sonu itibarıyla merkezi yönetim borç stokunun 3 trilyon 406,5 milyarı TL cinsi, 785 milyarı da döviz cinsinden olmak üzere toplam 4 trilyon 191,5 milyarını iç borçlar oluşturdu. Dış borçların TL cinsinden karşılığı da 4 trilyon 147,3 milyar TL.

Dış borçlar ile dövize dayalı iç borç toplamında döviz cinsi borç stoku ağustos sonu itibarıyla 4 trilyon 932,3 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Son bir yılda TL cinsi borç stoku yüzde 77,7 artarken, kurların yatay seyri ve düşük kullanım dolayısıyla döviz cinsi borçlarda yüzde 26,2 düzeyinde kalan artış toplamdaki büyümeyi aşağı çekti. Ancak toplam stokun hala yüzde 59,1’ini oluşturan döviz cinsi borçlar, kurlarda yukarı yönlü hareket olasılığında önemli bir kur riski barındırıyor.