Kalkışmanın ekonomik yansımaları
Orta Doğu-Kuzey Afrika bölgesinde kitlelerin mevcut toplumsal-siyasal yapılara karşı öfkeli isyanı yayılıyor. Olayın bölgede güçlü bir bulaşıcılık gösteriyor olmasında şaşacak bir şey yok. Benzer yapılar arasındaki geçişkenlik böylesi yaygın bir bulaşmayı besliyor. Dolayısıyla zaman içinde benzer gelişmeler bölgenin tümüne yayılacak gibi görünüyor.
Kendimizi bu sürecin dışında tuttuğum malum. Bizim toplumsal-siyasal yapılanmamızın bölge ülkelerinden farklı olduğunu düşünüyorum. Bir geçişkenlik ve bulaşmanın sözkonusu olacağını sanmıyorum.
Toplumsal-siyasal olaylar bulaşmasa da bölgedeki kalkışmanın ciddi ekonomik etkileri olacak ve bu etkiler bütün ülkelere yayılacaktır. Aslında sürecin ilk günlerinde işin siyasal ipuçları ilgi çekmiş, dikkatler bu alana yoğunlaşmıştı. Son iki gündür olayın ekonomik yönü ve olası yansımaları kaygı yaratmaya başladı ve dikkatler bu yöne döndü.
* * *
Orta Doğu-Kuzey Afrika bölgesindeki alt üst oluşun somut etkilerinin ölçülebilir düzeyde ortaya çıkıp, somutlaşması için henüz erken. Ama olası ekonomik etkiler ve maliyetler bağlamında kategorik bir değerlendirme yapılabilir.
Bu olayların üç alanda etki yaratacağını düşünüyorum. Etkilerden birisi beklenti alanında ortaya çıkacaktır. Bölgedeki büyük boyutlu kalkışma bölge dışında da belirsizlik yaratacak, beklentileri bozacak, güveni törpüleyecek ve riskten kaçmayı kışkırtacaktır.
İkinci etki alanı fiyatlardır. Bu gelişmeler petrol ve diğer enerji ürünleri fiyatlarını yükseltecek, fiyat etkisi diğer ürünlerde de reaksiyon yaratacak ve böylece önemli bir enflasyonist ivme ortaya çıkacaktır.
Üçüncü etki alanı dış ödemeler alanıdır. İlk adımda enerji maliyetlerini arttıracak olan olaylar özellikle petrol ithal eden ülkelerin dış ödemeleri üzerinde olumsuz etki yaratacak, açık veren ülkelerde cari açık boyutunu daha da büyütecektir.
Bütün ülkeler bu etkilerin tümünden ve aynı dozlarda etkilenmeyecektir kuşkusuz. Etki dozu kriz çıkışında ülkenin konumuna, sorunlarının nitelik ve niceliğine bağlı olarak farklılaşacaktır.
* * *
Belirsizlik, beklenti bozulması ve riskten kaçma etkisi uluslararası fonların görece riski düşük bölgelere akmasına neden olacaktır. Önceki deneyler gelişmekte olan ülkelerin bu gelişmeden daha fazla etkileceği söylenebilir. Bu sürecin faiz oranları üzerinde bir fiyat etkisi de yaratacağı açıktır.
Analaşılacağı gibi, fiyat etkisi biraz daha yaygın ve karmaşık bir olgudur. Doğrudan fiyat etkisi petrol fiyatlarındaki artışın yaratacağı süreçtir. Bu enflasyon ve dış açık üzerinde doğrudan ve olumsuz etki yaratır. Petrol fiyatının artması enflasyonu yükseltecek, cari açıkları büyütecektir. Bu açık ve net bir fiyat etkisidir. Ancak, bu kadar net olmayan fiyat etkileri de sözkonusudur. Beklenti bozulması ve sermaye çıkışının bir başka temel fiyat olan döviz kurunu da yükseltecektir. Sermaye çıkışı belirsizlik, risk algılamasındaki bozulma bu tür fiyat etkilerini daha da yopğunlaştırır.
Orta Doğu-Kuzey Afrika'da yaşanan olaylar ulusal ekonomilerin dış ekonomik dengeleri üzerinde olumsuz etkiler yaratacaktır. Sözkonusu etkinin dozunu ülkenin petrol (enerji) ithalatına bağımlılık düzeyi belirleyecektir. İthalat bağımlılığı yüksek, cari açığı görece büyük olan ülkeler petrol fiyatının yükselmesinden en çok etkilenen ülkeler olacaktır.
Beklenti, fiyat ve dış denge etkilerinin bileşkesi ekonomik büyüme üzerinde olumsuz yansıma yaratacaktır. Bu etki bileşkesinin ekonomilerini krizin gölgesinden çıkartmakta zorlanan ülkeleri yeniden krize itmesi olasıdır.
Orta Doğu-Kuzey Afrika bölgesindeki olaylar bize bulaşmaz demek başka bizi etkilemez demek başkadır. Örtük enflasyon ivmesinin yüksek, petrol ithalatı bağımlığı büyük, sermaye girişinin büyüme etkisinin güçlü olduğu Türkiye ekonomisi bu olaylardan en fazla etkilenmeye aday ülkedir.