Jevons Paradoksu ve yapay zekâ yüzünden iş kaybı

Son birkaç senedir, hemen her ortamda teknolojiyle uzaktan yakından alakası olmayan çevrelerde bile ne konuşulursa konuşulsun konu eninde sonunda teknolojiye özellikle de Yapay zekâya (YZ) geliyor. Sohbete katılanlar, YZ’nın insanları işsiz bırakacağı konusunda hem fikir oluyor. Türlü felaket senaryoları türetiliyor.

Çoğunlukla da bu tür cümlelerin sonuna bir ‘ama’ eklenerek “İnsanlığın yararına kullanılırsa tabii ki iyi bir şey…” denilerek ne olur ne olmaz kıvamında hafif bir açık kapı bırakılıyor:)

-Geçmişte de matbaa, bilgisayar, internet, vb. yeni teknolojiler ortaya çıktığında da benzer endişeler olmuştu ancak insanlık her defasında eskisinden çok daha fazla yeni iş ve meslek üretmişti. Endişelenmeyin. Veya

-Herkesin korkmasına gerek yok.

Yalnızca teknolojiyle, yapay zekâyla çalışmaya uyum sağlayamayanlar, kendini geliştiremeyenler işini kaybedecek. Ya da

-Devrimsel dönüşüm zamanları tehdit gibi görünse de gelişim için en büyük fırsat kapılarının açıldığı dönemlerdir. Bardağın dolu tarafına bakın. Gibi açıklamalarla patinaj devam ediyor. Belirsizlik endişesi, iş; daha doğrusu para kazanma olanaklarını kaybetme korkusu bir türlü dinmiyor, yalnızca duygular bastırılmaya çalışılıyor.

Jevons Paradoksu nedir?

Tam bu noktada ve yukarıda bahsettiğim sebeplerle ünlü Jevons Paradoksunu hatırlatmak istiyorum. Jevons Paradoksu, bir teknolojinin verimliliği artırmasına rağmen, toplam tüketimin artmasına yol açabileceğini savunan bir ekonomik teori. İlk olarak 1865 yılında İngiliz ekonomist William Stanley Jevons tarafından, demir kömürünün verimli kullanımının kömür tüketiminde bir artışa yol açtığını gözlemlemesiyle ortaya atılmış.

Paradoksun mantığı şudur:

 Bir teknolojinin verimliliği arttıkça, o teknolojinin kullanım maliyeti düşer. Düşen maliyetler, daha fazla insanın o teknolojiyi kullanmasına teşvik eder. Artan kullanım, toplam tüketimin ve bir çok farklı ihtiyacın dolayısı ile işin, mesleğin artmasına yol açar.

Jevons Paradoksu’nun Örnekleri: Buzdolapları gıdaları daha uzun süre taze tutarak gıda israfını azaltmak için tasarlanmıştır. Ancak, buzdolapları gıdaları daha uzun süre muhafaza edebildiği için, insanlar daha fazla gıda satın almaya ve tüketmeye teşvik edilir. Bu da genel gıda tüketiminde artışa yol açmış tüm sektörlerde milyonlarca iş yaratmıştır. Benzer şekilde arabalar daha verimli hale geldikçe, insanlar daha uzun mesafeler kat etmeye ve daha fazla araba kullanmaya başlamıştır.

Matbaa, bilgisayar, internet gibi icatlar da kitapları, okulları, bilgi üretimini, vb. ve bu alanlardaki işleri yok etmemiş aksine koskoca yeni endüstriler doğurmuş, iş olanaklarını çoğaltmıştır. Mesela full yapay zekâ ile çalışan drone’lar, robotlar ve akıllı araçlarla donatılmış yeni teknolojik tarım alanlarının, dikey çiftliklerin, laboratuvarda üretilen etlerin yaratacağı yeni ekosistemleri ve alanları düşünün. Daha şimdiden binlerce iş-meslek türettiler bile.

Yapay zekâ için Jevons Paradoksu Analizi:

 Benzer şeyler kaçınılmaz olarak yapay zekâ yüzünden de yaşanacak. 5-10 yıl içinde mutlaka verimlilik de tüketim de artacak. İnsanlık hem bu genişlemenin olumlu taraflarını daha da çoğaltmak hem de kaçınılmaz olarak artacak başta enerji, internet, doğal kaynak gibi zorunlu ihtiyaçların sağlanması, doğanın-çevrenin korunması gibi sebeplerle yepyeni çözümler, iş alanları ve meslekler türetecek.

Özetle; Jevons Paradoksu geçerliliğini koruyacak. Bize düşen ise Yapay Zekâ (YZ) yüzünden dönüşecek olan iş ve yaşam koşullarının sürdürülebilirliğini gözetmek olacaktır. İnsanlık olarak, daha şimdiden durdurulması imkansız gibi görünen YZ’ya geçişte, olumlu-olumsuz tüm potansiyel etkileri göz önünde bulundurmaya odaklanmamız hayatidir. Asıl yapmamız gereken, kaygı ortamını körüklemek değil, YZ’nın geliştirilmesi ve kullanımıyla ilgili sağlıklı, sürdürülebilir politikalar ve düzenlemeler oluşturmak, yetkinliklerimizi dönüştürmek için hazırlık yapmaktır.