İzmir ekonomisi daha iyi yerde olmalı

İzmir’de dün başlayan Ege Ekonomi Forumu bugün sona eriyor. Bu gibi forumlarda İzmir’lilerin “öz eleştiriye” de açık olmaları gerekir.

Acaba bugün İzmir ekonomisi olması gereken yerde mi? İzmir, Cumhuriyet öncesi dönemde önemli bir ticaret merkeziydi. Anadolu’nun Batı’ya açılan penceresiydi. Cumhuriyet’in ilk iktisat kongresini İzmir’de toplaması anlamlıdır.

Anadolu’nun Batı’ya açılan bu pencresi, daha sonra neden kapanır gibi oldu. Anadolu’nun Batı dünyasıyla ticaret ve sanayi bağını kuran bu şehir, daha sonra Batı ile bağları neden kopardı. Diğer şehirler gelişirken İzmir gelişmeyi gösteremedi?

Aslında İzmir’in şansı güçlü, iyi eğitim görmüş Egeli ve Levanten girişimcilere sahip olmasıdır.

1950’lerden sonra ekonomideki uyanış döneminde, 1950- 61 yılları arasında İzmir’de ve Ege’de önemli sınai gelişmeler olmaya başladı. Çimento, demir- çelik, elektrik ve tekstil sanayinde bugün hâlâ faaliyetlerini sürdüren şirketler kuruldu.

1960 yılından sonra yabancı sermaye iştirakiyle büyük yatırımlar yapıldı, otomobil, kamyon, kâğıt, içki, çimento tesislerinin kurulusu bu dönemde gerçekleşmişti.

1960 yılında kurulan Desa, 1963 yılında kurulan Dyosad, 1969 yılında kurulan Türk Tuborg, 1968 yılında kurulan Botaş, 1964 yılında kurulan Ege Endüstri, BMC, 1969 yılında kurulan Viking Kâğıt Fabrikası bu yıllarda kurulan büyük sanayi tesisleri. 1960 yılı sonuna doğru İzmir’de 11’i devlet sektörüne, 209’u özel sektöre ait olmak üzere 220 büyük firma imalat dallarında faaliyet gösteriyordu.

Bu yıllarda genellikle tüketim malı üretim sanayisinden, ara malı ve yatırım malı üretim sanayilerine doğru bir geçiş oldu. Bölge sanayisi için gerekli hammadde genellikle bölgeden temin ediliyordu. Özellikle gıda, içki, tütün ve dokuma sanayisinin hammaddeleri tamamen bölge içinden sağlanıyordu.

1960’lı yıllarda İzmir’den ihracat, değer olarak toplam Türkiye ihracatının yüzde 40’ını bulmaktadır ve İzmir Limanı Türkiye’nin birinci derecede ihracat limanıdır.

1970-80 yılları arasında, 1975 yılında kurulan Kompoze Gübre Fabrikası, Pınar Et, Pınar Su, Pınar Deniz Mahsulleri A.Ş., Raks, El-bo Mumluyum Radyatör Fabrikası, Dizelsan ve Oma, İzmir’ in kazandığı büyük tesisler oldu.

Kuruluşu 1970’lerde gerçeklesen Aliağa Petrol Rafinerisi’yle 1980’lerde yatırım sürecini başlatan Aliağa Petro Kimya Tesisleri bir anlamda bölge imalat sanayisinde üretimde yüzde 38, katma değerde yüzde 41’e ulasan ağırlıklarıyla bölgenin en büyük tesisleri arasında yer aldı.

Ege Bölgesi’nde imalat sanayindeki gelişme 1970’li yıllarda hızlandı. 1972-74 döneminde Türkiye imalat sanayi üretimi değer olarak yüzde 52 artarken, aynı artış oranı bölgenin imalat sanayisinde yüzde 143 oldu. Bu yıllarda bölge imalat sanayi öncelikle büyük tüketici kütlenin gıda ve giyim gibi zorunlu ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelmişti.

Bu yıllarda da İzmir’de Kurulu sanayinin esas karakteri yine tarıma dayalı sanayidir.

1970 yılı baslarında genellikle tüketim mali üreten bir sanayiden ara malı üreten sanayi dalına doğru bir geçiş oldu.

Gıda sanayi öne çıktı. Gıda sanayi, bölge imalat sanayisi içinde üretim değeri olarak birinci, çalışan işçi sayısı bakımından ikinci sırayı aldı. Dokuma sanayisi ikinci sırada idi ama işçi sayısıyla birinci sıraya geçiyordu.. İhracatta ilk sırada, eski yıllarda olduğu gibi, tarım ürünleri vardı.

Sanayi kuruluşları arasında dokuma ve hazır giyim sanayisi başta geliyor, dokuma ve hazır giyimi gıda sanayi, metal eşya sanayi, makine ve yedek parça sanayisi, ulaştırma araçları imalat sanayi takip ediyordu. Ticari faaliyet alanlarının büyük çoğunluğunu İzmir’de gelişmiş olan imalat sanayisi ürünleriyle tarımsal ürünlerin pazarlanması oluşturuyordu.

İzmir, böyle göz kamaştırıcı bir yükseliş trendinde giderken, 1985’ten sonra bir yavaşlama görüldü.

1986-87 yıllarına kadar iyi bir atılım yapan bölge sanayi müesseseleri, 1987’den sonra bazı problemlerle karşılaşmaya başladı.

Aşırı ithalat ve damping seklinde gelen ithal malları haksız rekabete neden olmuş ve bir kısım imalatçıyı zor durumda bıraktı.

Ege Bölgesi’nde 1963-79 yılları arasında 17 adet sanayi işletmesi, 1980-1985 yılları arasında 49 adet isletme faaliyetine son verdi.

Devlet İstatistik Enstitüsü’nce veriler bilgilere göre 1988 yılında İzmir’de imalat sanayi firmalarından 162’si, 1989 yılında 153 firma kapandı. İzmir ekonomisi duraklama dönemine girdi.