ışyerlerinin ”dışlanma” tehlikesi
BUZDA?ININ DYBY / Rü?tü Bozkurt
Piyasanyn içinde ya?ayan insanlaryn de?erlendirmelerinde 'ortak noktalary" yakalayabilmemiz önemli. Söz konusu ortak noktalar, ço?u kez ayryntydaki dinamiklerin nasyl i?ledi?ini, ne gibi sonuçlar yaratty?yny gösterebilir.
Son bir yylda katyldy?ymyz onlarca toplantyda çok net bir e?ilimle kar?yla?yyoruz. Söz konusu e?ilimi birkaç cümle ile özetlemeye çaly?alym:
"Ekonomimiz uluslar arasy pazarlarla bütünle?tikçe; rekabet gücü yaratmak için ölçek büyüklü?ünün önemli araçlardan biri oldu?u anla?yldy. Bazy sektörlerde iki elin parmak sayysyndan daha az firmanyn " piyasa yapycyly?y" görevini üstlenmesi; onlaryn çevresinde de yeteri kadar küçük firmanyn de?i?ik yapylarda i?birli?ine gitmesi süreci hyzlanyyor. Yeni yapy olu?urken; dönü?üme uyum gösteremeyen i?yerleri "marjinalle?iyor" ve "sistem dy?yna" çykyyor. Sistem dy?yna çykma, i? alanyny de?i?tirme ya da tümden üretimden çekilme biçiminde olabiliyor. Örne?in mobilya sektörümü ele alalym: Endüstriyel tip üretim yapan piyasa yapycy kurulu?lar, yeteri kadar küçük ölçekli i?yeri ile kendi a?laryny kurduklarynda, daha rekabetçi bir yapy olu?turuyor. Piyasa yapycysy büyük örgütlenme ile i?birli?i yapamayanlar da, giderek bireyselle?en tüketimin özel kesimlerine butik üretim yaparak ayakta kalmaya çabalyyor. Sürecin yaratty?y hyzly tasfiye, örne?in Ynegöl'de birkaç yyl önce sayylary 2 bin 600'ü bulan mobilya üreticisini bugün, sayylary bini a?abilen firmaya indirebiliyor.Bu olguyu ayny e?ilimi gösteren di?er sektörlere yaydy?ymyzda; genellikle çok küçük ölçekli i?yerlerine dayanan ülkemiz ekonomisinde yaratabilece?i sancyly geli?meyi kolaylykla tahmin edebiliyoruz."
Söz konusu saptama, çok özel yapysal ve ekonomik özelli?i olan birkaç üretim alanynyn dy?ynda di?er bütün üretim alanlary için de geçerli.
Vah?i dönü?üm kader de?il
Bir e?ilim saptanyr; o e?ilimin yaratty?y "fyrsat" ve "tehlikeler" öngörülürse, piyasadaki aktörlerin temel görevi, tehlikeleri en az maliyetle savu?turma ve fyrsatlardan da en çok yarar üretecek biçimde de?erlendirmedir. Devlet, özel kesim firmalary ve sivil inisiyatifler i?birli?i yaparak, insan ve sermaye kayna?yny verimli kullanacak önlemleri almalydyr. Söz konusu önlemler alynyyor; kurumlar i?letilerek planlanan sonuçlara ula?ylyyorsa, orada etkin bir yönetimden ve "ehlile?tirilmi? dönü?ümden" söz edilebilir. Tersi söz konusu ise orada "vah?i dönü?üm" gündemdedir; hiç ku?ku yok ki, kaynak veriminden söz etmek mümkün de?ildir.
Aktarylan varsayymyn geçerli oldu?una inanyyorsak; i?letmeler ve sivil inisiyatifler özelinde, endüstri-devlet ili?kiler ba?lamynda, uluslar arasy ili?kiler boyutunda neler yapty?ymyzy sorgulamalyyyz. Bu sorgulana sonunda çykaraca?ymyz liste, ekonomideki yapysal dönü?ümde vah?i dönü?ümü kader olmaktan çykaryp çykaramayaca?ymyzyn da göstergesi olacaktyr.
Ne yapalym?
Yapylmasy gereken i?lerden biri, her sektördeki kanaat önderlerinin bir araya gelerek, e?ilimin varly?y ve olasy etkileri üzerinde bir "ortak irade" yaratmasy olmaly. Ykinci adym, saptanan e?ilimi her türlü araç-gereçten yararlanarak alabildi?ine özgürce tarty?maly ve ilgili herkese eri?ebilirlik sa?lanmaly. Üçüncü adym, piyasa aktörlerinin i?birli?i ile kaynaklary verimli kullanabilece?imiz mekanizmalaryn olu?turulmasyna çaly?ylmaly. Dördüncü adymy proje-odakly önlemlerin geli?tirilmesi olu?turmaly. Ve be?inci adymda sürdürülebilirli?in güvencesi alan kurumlar harekete geçirmeli; kurumsal gözetim ve denetimden hiç ödün verilmemeli.
Y?yeri ölçe?inde, topluk ya da toplum düzleminde "sistemin dy?lady?y" alanlaryn yaygynla?ty?y her yerde gelirler farklary artyyor; görece yoksulla?ma hyzlanyyor; insany sefalet önlenemiyor.