İstihdamı devlet kurtarıyor

Toplam istihdam­da, milli gelirdeki­nin çok üzerinde bir paya sahip olan devlet, ül­kede istihdam artışının da lo­komotifi konumunda. Son on yıl­da Türkiye’de sanayi, hizmetler, tarım, inşaat gibi tüm alanlarda toplam istihdam 6,8 milyon kişi ar­tarken, bunun 2 milyona yakını tek başına kamu istihdamından kay­naklandı. Bu dönemde, her 100 ki­şilik yeni istihdamın 27’sini devlet gerçekleştirdi.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2014’ün 3’üncü çeyreğinde Türkiye’de 27 milyon 98 bin kişi olan çalışma ça­ğındaki (15+yaş) nüfus, on yılda 8 milyon 881 bin kişi artarak bu yılın aynı çeyreğinde 65 milyon 979 bi­ne ulaştı. Aynı dönemde istihdam­daki toplam nüfus ise 6 milyon 805 bin kişi artarak 32 milyon 993 bine çıktı.

Bu kapsamda kamuda çalı­şanların sayısı yüzde 54 oranında 1 milyon 846 bin 204 kişi artarak 5 milyon 265 bin 808’e, kamu dışın­daki alanlardaki istihdam ise yüz­de 21,8 oranında 4 milyon 958 bin 796 kişi artarak 27 milyon 727 bin dolayına yükseldi. Buna göre dev­let bu dönemdeki istihdam artışı­nın yüzde 27’sini tek başına ger­çekleştirdi. Başka deyişle emek­li olanlar ve istifalar düşüldükten sonra on yılda istihdamda edilen her 100 kişiden 27’sini kamu çalı­şanları oluşturdu.

Toplam istihdamda kamu çalı­şanlarının 2014 üçüncü çeyrekte yüzde 13,1 olan payı bu yıl aynı dö­nemde yüzde 16’ya ulaştı.

Kamu işçilerinde rekor artış

Son on yılda devletteki istihdam­da en büyük artış kamu işçilerin­den kaynaklandı. Kamu istihdamı­nın en büyük bölümünü oluşturan memurlar bu dönemde yüzde 23,8 oranında 668 bin 336 kişi artarak 3 milyon 473 bin 799’a ulaşırken, sü­rekli kamu işçilerinin sayısı yüzde 265,9 oranında 903 bin 590 kişilik artışla 1 milyon 243 bin 368’e ulaştı. Sözleşmeli kamu personeli sayısı­nın da yüzde 232,2 oranında 279 bin 502 kişilik artışla 399 bin 869’a yükseldiği bu dönemde geçici kamu işçileri de yüz­de 44,1 oranında 14 bin 465 kişi ar­tarak 47 bin 241 oldu. Diğer statü­lerdeki kamu çalışanlarının sayısı ise bu dönemde yüzde 16,2 azalarak 101 bin 531’e geriledi.

İstihdamın yarısı üç sektörde

2024’ün 3’üncü çeyreği itibarıy­la toplam istihdamın 6 milyon 263 bin kişi ile en büyük bölümü imalat sanayiinde bulunuyor. Tarım sek­törü 5 milyon 163 bin kişi ile ikinci, 4 milyon 755 bin kişinin çalıştığı toptan ve perakende ticaret sektö­rü de üçüncü sırada yer alıyor. Bu­na göre 16 milyon 181 bin kişi ile ül­kedeki toplam istihdamın yarısını bu üç sektör gerçekleştiriyor.

İstihdam sayısında daha sonra 2 milyon 233 bin kişi ile inşaat, 2 mil­yon 127 bin kişi ile kamu yönetimi ve savunma, 2 milyon 45 bin kişi ile sağlık, 2 milyon 9 bin kişi ile konak­lama ve yiyecek hizmetleri, 1 mil­yon 826 bin kişi ile eğitim, 1 milyon 620 bin kişi ile ulaştırma ve depola­ma, 1 milyon 174 bin kişi ile idari ve destek hizmetleri, 1 milyon 27 bin kişi ile mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler geliyor. En az istihdam ise 165 bin kişi ile madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe.

TÜİK’in 2021 başından bu yana olan dönemi kapsayan istihdamın ayrıntılı sektörel dağılımını veren veri setine göre o tarihten bu yana toplam istihdamda tarımın payı yüzde 16,7’den yüzde 15,6’ya, imalat sanayiinin payı yüzde 20’den yüzde 19’a, kamu yönetimi ve savunma­nın payı yüzde 7,4’ten yüzde 6,4’e, eğitimin payı yüzde 6,7’den yüzde 5,5’e düştü. Buna karşılık, toptan ve perakende ticaretin payı yüz­de 14’ten yüzde 14,4’e, inşaatın pa­yı yüzde 5,9’dan yüzde 6,8’e, sağlı­ğın payı yüzde 5,5’ten yüzde 6,2’ye, ulaştırma ve depolamanın payı yüzde 4,5’ten yüzde 4,9’a, konakla­ma ve yiyecek hizmetleri­nin payı yüzde 4’ten yüzde 4,9’a yük­seldi.

Kamuda istihdam şekilleri:

Memurlar, sözleşmeliler, kamu işçileri...

Ekonomik faaliyetler, hizmet sektörü ve mal üreten sektörler olarak ikiye ayrılıyor. Mal üreten sektörlerin başında gelen imalat sanayii, inşaat, tarım gibi alanlarda üretimin büyük bölümünü özel sektör gerçekleştiriyor, devletin bu alanlarda faaliyeti ve istihdamı daha düşük düzeyde bulunuyor. Maddi olamayan ürün ve hizmetlerin sunumu ile gelir elde eden şirketlerin yer aldığı faaliyet alanı ise hizmet sektörü olarak tanımlanıyor.

Hizmet sektöründe de özel sektör ağırlıkta olurken, eğitim, sağlık, güvenlik, büro hizmetleri vb. alanlarda halkın vergileri karşılığı hizmet veren 657 sayılı yasa kapsamındaki memurlar ile sözleşmeli personel statüsündeki beyaz yakalı kamu çalışanları da hizmet sektörü kategorisinde yer alıyor. Başka deyişle kamu çalışanlarının büyük bölümünü hizmet sektörü çalışanı konumundaki memurlar oluşturuyor. Ancak işçi statüsündeki çalışanların bir bölümü de mal üretimi yerine hizmet üretimi yapıyor.

Son 30 yılda gerçekleştirilen özelleştirmelerle kamu iktisadi işletmelerinin elden çıkarılması sonucu 1990’ların başında 600 bine yaklaşan buralarda çalışan personel sayısının 100 bin dolayına gerilemesine rağmen kamu, memur, sözleşmeli personel ve kamu işçisi sayısı ile kamu, toplam istihdamda ağırlığını koruyor.