İstihdamı artırmak çok zor

Türkiye'de nüfus artıyor, çalışma çağına gelen nüfusa her yıl neredeyse 750 bin kişi ekleniyor; ancak iş alanı yaratmada bu sayıya ulaşmakta zorlanıyoruz. Üstelik, tarım sektöründe hızlı bir çözülme var. Bu durum, nüfus artışından daha hızlı bir istihdam yaratmayı zorunlu hale getiriyor. Daha da önemlisi, tarım, bu hızlı çözülmeye rağmen halen istihdamda yüzde 25'ten fazla paya sahip ve bu oran GSYH içindeki payının çok üstünde. Yani tarım sektöründe ciddi bir verimsizlik var. Önümüzdeki yıllarda, tarımdaki istihdamın daha da daraldığına tanık olacağız.

Çalışan sayımız yıllardır aynı, hatta bir miktar da gerilemiş durumda. 2002 yılında 21.4 milyon olan çalışan sayısı, geçen yıl 21.2 milyona indi; 164 bin kişilik bir azalma var. Çalışan sayısı bu yılın ilk çeyreği sonunda 20.8 milyona kadar geriledi; ancak, yıl ortalamasını gösteren rakamlarla belli bir aydaki rakamlar arasında, örneğin 2007 sonu ile mart 2008 rakamları arasında, mevsimsel koşullardan kaynaklanan geçici çalışanlar gibi nedenlerle gerileme görülmesi normal. Hemen belirtelim, martta 20.8 milyona gerileyen çalışan sayısı, nisanda 21.7 milyona çıktı.

İstihdamın sektörel dağılımına bakacağımız için kıyaslamanın doğru yapılmasını sağlayacak yıl ortalaması rakamlarını almamız gerekiyor. Dolayısıyla bu yılın rakamlarını bir kenara bırakıp, 2002-2007 dönemini irdeleyeceğiz.

2002 yılında yaklaşık olarak hizmetlerde 9, tarımda 7.5, sanayide 4, inşaatta ise 1 milyon kişi istihdam ediliyordu. Toplam istihdam, yıldan yıla çok büyük değişiklikler göstermedi. 2005, bu dönemin istihdamda rekor kırılan yılı oldu. Söz konusu yıldaki toplam istihdam, özellikle hizmetler sektöründeki çalışan sayısının 10 milyonu aşarak rekor kırmasının da etkisiyle, 22 milyonu geride bıraktı. Ancak 2006, ekonomide mini kriz ya da dalgalanma yılıydı ve dört sektörde de çalışan sayısı geriledi. Bunun sonucunda da toplam istihdam 1 milyon kişiyi aşkın azaldı ve 21 milyonun altına indi.

2002-2007 döneminde tarımda çalışanların sayısı 1.9 milyon kişi azalarak 7.5 milyondan 5.6 milyona geriledi. Hizmetler sektöründe çalışanların sayısı ise 1.2 milyonluk artışla 9 milyondan 10.2 milyona yükseldi. Hizmetler sektörü, geçen yıl 10 milyon 180 bin kişiyle istihdam rekoru kırdı. 2002'den 2007'ye kadar olan dönemde inşaat sektöründe istihdam edilenler 266 bin kişi, sanayide istihdam edilenler ise 231 bin kişi arttı.

Dört ana sektördeki istihdam eğiliminden çıkan sonuç çok açık. Tarımda hızlı ve düzenli bir çözülme var. Bu sektörün istihdamda 2002 yılında yüzde 38 olan payı, geçen yıl yüzde 26'ya indi. Hizmetlerin payı yüzde 40'tan yüzde 48'e çıktı. İnşaat ve sanayinin payında ise küçük artışlar oldu.

Tarımdaki çözülme ve bunun büyük ölçüde hizmetlerdeki gelişmeyle kapatıldığı gerçeği kadar dikkat çeken bir başka nokta da, sanayinin istihdam yaratma gücünü hızla kaybediyor olması. Sanayi, beş yılda ancak 231 bin kişilik istihdam yaratabilmiş durumda. Türkiye ekonomisinin çok hızla büyüdüğü bu dönemde, sanayideki istihdam yaratamama durumunu, yalnızca verimlilik artışıyla açıklamak da pek kolay değil.

Sanayinin bu durumu, tehlike çanlarının çaldığına işaret. Ekonomideki durgunluğun, küçük esnafla sınırlı kalmayacağının ve artık fabrika düzeyindeki üretim tesislerinin kapısına kilit vurmaya başladığının haberleri zaten bir süredir geliyordu. Öyle bir durumdayız ki; hem kayda değer yeni yatırım yapamayacaksınız, hem mevcutların kapanma durumuna gelmesini önleyemeyeceksiniz. Bu da yetmeyecek, tarımda çalışanlar hızla diğer alanlarda iş aramaya başlayacak ve bu alanı terkedecek, hizmetler sektörü de istihdam yaratma anlamında kapasitesinin sonuna yaklaşmış gibi görünecek. Klasik söz ama, iş aslanın ağzında değil, midesinde. Toplam istihdamı artırmak ve işsizliği azaltmak bir yana, 21 milyon dolayındaki istihdama bile şükretme durumunda kalacağız gibi görünüyor.

  İstihdamın Sektörel Dağılımı (Bin Kişi)

  Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler Toplam

2002 7.458 3.954 958 8.984 21.354

2003 7.165 3.846 965 9.171 21.147

2004 7.400 3.988 1.029 9.374 21.791

2005 6.493 4.281 1.171 10.101 22.046

2006 5.713 4.136 1.189 9.918 20.955

2007 5.601 4.185 1.224 10.180 21.190

2007-2002 -1.857 231 266 1.196 -164

2008-3 5.115 4.289 1.090 10.258 20.752