ısteğe bağlı sigorta değişiyor
Resul KURT / Sosyal Güvenlik Uzmanı Sosyal güvenlik reformu ile isteğe bağlı sigorta konusunda da ilişkin önemli değişiklikler yapılmıştır. İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye'de yasal olarak ikamet edenler ile Türkiye'de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından; a) 5510 sayılı kanuna tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte, ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak, b) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak, c) 18 yaşını doldurmuş bulunmak, d) İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle kuruma başvuruda bulunmak, şartları aranacaktır. Halen SSK isteğe bağlı sigortasına devam edebilmek için istenen 1.080 gün prim ödeme şartı aranmayacaktır. İsteğe bağlı sigorta ne zaman başlayacak? İsteğe bağlı sigortalılık, müracaatın kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlayacaktır. İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilecektir. İsteğe bağlı sigorta primleri 4/(b) (Bağ-Kur'lu) sigortalılığı olarak kabul edilecek Ay içerisinde 30 günden az veya kısmi süreli çalışan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına 30 günü geçmemek üzere eklenecektir. İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, mal�llük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında dikkate alınacaktır ve bu süreler 4/(b) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir. Yani, 5510 sayılı kanuna göre isteğe bağlı sigortalılıkta geçen süreler Bağ-Kur sigortalılığı gibi değerlendirilecektir. İsteğe bağlı sigortalılık hangi hallerde sona erecek? İsteğe bağlı sigortalılık; a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden, b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden, c) Ölen sigortalının ölüm tarihinden, itibaren sona erecektir. İsteğe bağlı sigortalıların prim oranı artacak 5510 sayılı kanunun yürürlük tarihinden önce SSK isteğe bağlı sigorta primi ödemeye devam edenlerin durumunun açıklığa kavuşturulmalı ve mağduriyetleri giderilmelidir. İsteğe bağlı sigorta primi, prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın yüzde 32'sidir. Bunun yüzde 20'si mal�llük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, yüzde 12'si genel sağlık sigortası primidir. Ay içerisinde 30 günden az veya kısmi süreli çalışan sigortalılardan prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak kaydıyla belirlenen günlük kazanç ve gün sayısı üzerinden mal�llük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası primi alınacaktır. İsteğe bağlı sigortalılara sağlık yardımı verilecek İsteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, genel sağlık sigortalısı sayılacak ve genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlü olacaktır. Halen yüzde 25 olan SSK isteğe bağlı sigorta primi yüzde 32 oranına yükselecek, ancak prim ödenirken sağlık yardımı da alınabilecek. Askerlik borçlanma tutarı artacak / SSK'lıların reformdan önce askerlik borçlanması Askerliğini er/erbaş olarak silah altında yapan veya yedek subay okulunda okuyan (asteğmen olarak atandığında yedek subaylık süresince Emekli sandığı'na prim ödenmektedir) ve SSK kapsamında sigortalı olanlar bu sürelerin tamamını veya bir kısmını borçlanabilirler. Herkes askerlik borçlanması primini kendisi yatırmaktadır. Yani, askerlik borçlanması priminin devlet tarafından yatırılması söz konusu değildir. Borçlandırılan sürenin karşılığı olan gün sayısı sigortalının prim ödeme gün sayısına katılmakta, bu sürenin sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreleri kapsaması halinde sigortalılığın başlangıç tarihi borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülmektedir. 2008/Eylül ayı sonuna başında kadar yürürlükte kalacak olan Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre, sigortalıların veya hak sahiplerinin yazılı talepte bulunmaları halinde, prime esas kazancın alt sınırının (01.01.2008-30.06.2008 dönemi için 608,40 YTL) talep tarihin tutarı üzerinden hesaplanacak yüzde 20 oranındaki (121,68 YTL) malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerini tebliğ tarihinden itibaren altı ay içinde ödemeleri halinde borçlanma sürelerinin hizmetten sayılacağı hükme bağlanmıştır. Toplam 18 ay askerlik yapan bir SSK sigortalısının, her ay için 121,68 YTL üzerinden, 18 ay için 18X121,68 YTL=2.190,24 YTL prim ödemesi gerekecek. Reformdan sonra askerlik borçlanması Sosyal güvenlik reformu, askerlik borçlanması nedeniyle yapılacak ödemeyi artırıyor. Yeni yasa yürürlüğe girince, askerlik borçlanması; günlük asgari ücret ile günlük asgari ücretin 6,5 katı arasında olmak üzere, sigortalının kendisinin belirleyeceği günlük kazancın yüzde 32'sinin, borçlanılacak gün sayısı ile çarpılması suretiyle hesaplanacak. 01.10.2008'den sonra askerlik borçlanması yapılması halinde 5510 sayılı yasa gereğince yüzde 20 olan oran yüzde 32'ye çıkacaktır. Asgari ücret 01.07.2008 tarihinden itibaren 638,70 YTL olacağından, bu tutar üzerinden hesaplama yapıldığında, reformdan sonra 18 aylık askerlik borçlanması yapan bir SSK'lı; en az 638,70X0,32=204,38 YTL üzerinden 18 aylık askerlik borçlanması karşılığı 18X194,69=3.678,84 YTL olacaktır. Üstelik sosyal güvenlik reformu ile bu tutarın tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekecek. Yani, hem prim oranı değişecek, hem de asgari ücret (prime esas kazanç alt sınırı) artacağından çok daha yüksek bir tutar ödemek zorunda kalınacak. Bu nedenle, askerlik borçlanması yapmak isteyenler reform yürürlüğe girmeden mutlaka başvurularını yapsınlar. İşsizin emeklilik primini İş-Kur ödemeyecek İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca sigortalı sayılanlardan işsizlik sigortasından yararlanacak şekilde işten ayrılanlar, Türkiye İş Kurumu'na süresi içinde şahsen başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri, iş sözleşmelerinin sona ermesinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları kaydıyla işsizlik ödeneği almaya hak kazanırlar. İş sözleşmesinin sona ermesinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde; a)600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, b)900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün, c)1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği verilecektir. İşsizlik Sigortası Yasası, işsiz kalan kişiye işsizlik ödeneği dışında bazı ek imkanlar da sağlamaktadır. Buna göre işsizlik sigortasından yararlanmaya hak kazanan kişi işsiz kaldığı süre içindeki tedavilerini yaptırabilecek, yeni bir iş bulması için devletten yardım alacak, meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitiminden yararlanabilecektir. 5510 sayılı kanunun 5. maddesinin (f) bendinde yer alan işsizlik ödeneği alanların uzun vadeli primlerinin ödenmesine ilişkin hükmün İş-Kur'u ciddi bir külfet altına sokacak ve suiistimallere açık bir konu olmasından dolayısıyla eleştirilmekteydi. Yapılan eleştiriler göz önünde bulundurularak 5510 sayılı kanunun ilk halinde işsizlik ödeneğinden yararlandırılan kişilere, işsizlik ödeneğinin hak edildiği süre içinde emeklilikle ilgili (uzun vadeli sigorta kolları) primleri İş-Kur tarafından ödeneceğine ilişkin düzenleme 5754 sayılı kanunla iptal edildi. Böylece işsiz kalan sigortalılara eskiden olduğu işsizlik ödeneği verilmeye devam edilecek, ancak bu süreye ilişkin emeklilik primleri yatırılmayacak. Prim borçlarında zamanaşımı süresi 10 yıl olacak Sosyal Güvenlik Kurumu'nun prim ve diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbidir. Kurumun prim ve diğer alacakları, hizmet tespiti veya asgari işçilik uygulaması nedeniyle doğmuş ise zamanaşımı süresi; mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, kurum veya diğer kamu idarelerinin denetim ve kontrolle görevlendirilen memurları tarafından yapılan tespitler sonucunda doğmuş ise rapor tarihinden veya bu idareler tarafından düzenlenen belgelerden doğmuş ise belgenin kuruma intikal ettiği tarihi takip eden yıl başından itibaren beş yıl olarak uygulanacak. Ancak, bu durumda zamanaşımı süresi on yıldan az olamayacak. Bu alacaklar için gecikme cezası ve gecikme zammı, alacağın ait olduğu ayı takip eden ayın veya dönemin sonundan itibaren uygulanacak. Emekli gelir ve aylıkları nafaka borçları dışında haczedilemeyecek 5510 sayılı kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu SGK nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemeyecek. Gelir, aylık ve ödenekler; 5510 sayılı kanunun 88'inci maddesine göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Anlaşmalı boşanan yetim kızların aylığı kesilecek Sigortalının ölümü halinde sigortalının eşine, çocuklarına ve anne-babasına ölüm aylığı bağlanmaktadır. Hem annesinden, hem de babasından aylığa hak kazanan çocuğa, aylıklardan fazla olanın tamamı az olanın yarısı ödenmektedir. Ölüm geliri veya aylığı almakta olan kız çocuklarının evlenmeleri ve sosyal güvenlik kurumlarından kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almaları halinde aylıkları kesilmektedir. Evli olduğu için hak sahibi sayılmayan kız çocuklar daha sonra dul kalırsa bu defa hak sahibi sayılırlar. Haksız yere aylık almak için eşinden anlaşmalı boşanan kız çocuklarının sayısı son yıllarda hızla artmaya başladı. Öyle ki, vefat eden annesinin kılığında yaklaşık 2 yıl boyunca maaşını çeken 'Şerafettin Nine'ye bile külahını ters giydiren ve babası ya da annesinin emekli maaşını alabilmek için cinsiyet değiştirip, 'pembe nüfus kağıdı' alanlar bile var. Sosyal güvenlik reformuyla yapılan düzenlemeye göre, eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen dul eş ve yetim kız çocuklarının, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilecektir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar geri alınacaktır. Ayrıca, eşinden boşanan, ancak boşandığı eşiyle aynı evi paylaşmaya devam eden kişiler hakkında savcılıklar tarafından 'nitelikli dolandırıcılık' suçu ile dava açılarak hapis ve para cezası ile de karşılaşmaları söz konusu olabilecek. Cenaze yardımı eşitlendi . Mevcut SSK uygulaması Sosyal Sigortalar Kanunu uyarınca halen, 5000 gösterge rakamının, sigortalının öldüğü tarihte yürürlükte bulunan devlet memurlarının maaş katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktar üzerinden cenaze masrafı karşılığı ödenmektedir. 506 sayılı kanunun 103'üncü maddesi gereğince ödenen cenaze masrafı karşılığı 01/01/2008 tarihinden geçerli olmak üzere (5000x0,049486=) 247,43 YTL olarak uygulanmaktadır. . Mevcut Bağ-Kur uygulaması 1479 sayılı kanuna ve 2926 sayılı kanuna tabi sigortalının, yaşlılık veya malullük aylığı almakta olanların ölümleri halinde, cenaze giderleri karşılığı olarak cenazeyi kaldıran gerçek ve tüzel kişilere yönetim kurulunun önerisi, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın onayı ile belirlenen miktar kadar (halen 185.56 YTL) "Cenaze Masrafı Karşılığı" ödenmektedir. . Mevcut Emekli Sandığı uygulaması 01.01.2008-30.06.2008 döneminde, eş ve çocuğun ölümü halinde (8.000+1.500)x0,049486=470,12 YTL, memurun ölümü halinde [(8.000+1.500)x0,049486]x2=) 940,23 YTL ölüm (cenaze) yardımı yapılmaktadır. Sosyal Güvenlik Reformu ile getirilen düzenleme Görüldüğü üzere, her üç kurumda da farklı tutarlar üzerinden cenaze yardımı yapılmaktadır. Refromun yürürlüğe girmesiyle birlikte; iş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri, mal�llük, vazife mal�llüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360 gün mal�llük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine SGK Yönetim Kurulu'nca belirlenip bakan tarafından onaylanan tarife üzerinden cenaze ödeneği ödenecek. Cenaze ödeneği, sırasıyla sigortalının eşine, yoksa çocuklarına, o da yoksa ana babasına, o da yoksa kardeşlerine verilecek. Cenaze ödeneğinin yukarıda sayılanlara ödenememesi ve sigortalının cenazesinin gerçek veya tüzel kişiler tarafından kaldırılması durumunda, SGK Yönetim Kurulu'nca belirlenip bakan tarafından onaylanan tarifeyi geçmemek üzere belgelere dayanan masraflar, masrafı yapan gerçek veya tüzel kişilere ödenecek. 4/(c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan (memurlar) ölenlerin hak sahiplerine kendi kurumları tarafından ilgili mevzuat gereği ölüm yardımı hariç cenaze gideri, cenaze nakil gideri ödeneği veya bu mahiyette bir ödemenin yapılması halinde, kurum tarafından cenaze ödeneği ödenmeyecek.