İşte vatandaşı "Enflasyon düşüyor" diyenlere karşı isyan ettir

Fiyatlar, ağustosta hem üreticide, hem tüketicide sürpriz yaptı. Üretici fiyatlarındaki gerileme yüzde 2.34'ü buldu, tüketici fiyatları da yüzde 0.24 geriledi. Tüketicide yıllık oran temmuzdaki düzeyin altına inerek yüzde 11.7 oldu.

Enflasyonda adeta görüşler çarpışıyor. Türkiye İstatistik Kurumu diyor ki, fiyatlar ağustosta geriledi; doğru,  rakamlara göre haklı. Vatandaş diyor ki, benim enflasyonum düşmüyor; rakamlara göre o da haklı. Tıpkı Nasrettin Hoca'nın, "Sen de haklısın" demesi gibi. Peki, nasıl oluyor da hem TÜİK, hem vatandaş haklı görünüyor.

TÜİK, tüketici fiyatlarını 454 mal ve hizmetin fiyatını izleyerek belirliyor. Bu mal ve hizmetlerin her birinin endekste ne kadar ağırlıkla dikkate alındığını bilmiyoruz, bu oranlar gizli tutuluyor. Ancak, sektör ağırlıkları belli ve bu ağırlıklar her ay fiyat endeksleriyle birlikte zaten açıklanıyor. TÜİK'in hesaplaması, bir anlamda 454 mal ve hizmetin ortalama fiyat hareketini gösteriyor. Tabii ki her mal ve hizmet aynı oranda ağırlığa sahip değil. Ağırlıklar, hanehalkı gelir ve tüketim harcamaları anketiyle belirlenen harcama eğilimine göre belirleniyor. İşte TÜİK buna göre son ayda tüketici fiyatların yüzde 0.24 gerilediğini, son bir yıldaki artışın ise yüzde 11.7 olduğunu hesaplıyor.

Ya vatandaşın enflasyonu?

Türkiye'de enflasyona ilişkin oranlara karşı vatandaş hep bir inanmama, güvenmeme hali içinde. Bu, son döneme ilişkin bir durumda da değil, hep böyle. Neden dersiniz?

Önce, Türkiye'deki gelir dağılımı ve harcamaların nerelere yapıldığına ilişkin verilere göz atmakta yarar var.

Türkiye'deki tüm haneler, 2006 yılı verilerine göre,  gelirlerinin yüzde 25'ini gıdaya (alkolsüz içecekler de dahil) ayırıyor. Nüfusun en yoksul yüzde 20'lik kesimi ise gelirinin yaklaşık yüzde 40'ını gıdaya ayırmak zorunda kalıyor. İşte işin püf noktası bu oranlarda yatıyor. TÜFE'de gıdanın payı yaklaşık yüzde 29. Oysa dar gelirli için bu pay yüzde 40 düzeyinde. Bu yüzden de, gıda maddelerinin fiyatındaki artışın hızlanması, dar gelirli kesimi adeta isyan ettiriyor; "Enflasyon oranları gerçeği yansıtmıyor" itirazları her geçen gün artıyor.

Gıdadaki fiyat artışı

Tüketici fiyatları endeksinin gıda ve alkolsüz içecekler grubunda yer alan tüm maddelerinin ağustos ayındaki ve ağustos itibariyle son bir yıldaki fiyat değişimlerini sıraladık. Dikkatinizi çekecektir; aylık sıralamadaki madde sayısı yıllıktan daha fazla, bu da bazı ürünlerde geçen yıl fiyat bulunmamasından kaynaklanıyor.

Türkiye İstatistik Kurumu, her ay fiyatı en çok artan ve en çok düşen mal ve hizmetlerin bir kısmını ve oranları ilan ediyor. Dolayısıyla aylık tablodaki rakamlar zaten biliniyor. Hatırlatmak için aktaralım; ağustosta en çok zam gören beş ürün yüzde 22.8 ile yumurta, yüzde 8 ile mercimek, yüzde 5.6 ile sarımsak, yüzde 5.5 ile şehriye ve yüzde 5.4 ile makarna. Fiyatı en çok gerileyen beş ürün ise çarliston biber, üzüm, sivri biber, dolmalık biber ve kavun. Oranlar yüzde 16 ile yüzde 11 arasında değişiyor. Görüldüğü gibi, fiyat gerilemesinin nedeni, mevsimsellikten dolayı artan arz.

Aylık fiyat hareketi çok da önemli değil; önemli olan yıllık oranlar. Tümüyle TÜİK'in resmi verilerinden oluşturulan yıllık fiyat hareketleri, harcamasının yüzde 40'ını gıdaya ayırmak zorunda olan dar gelirli kesimin enflasyon oranlarına neden kuşkuyla baktığını tüm çıplaklığıyla ortaya koyuyor. Bu arada, nüfusun yüzde 20'lik kesimi için yüzde 40 olan gıda harcaması payının, örneğin yüzde 10'luk, yüzde 5'lik nüfus dilimi için çok daha yüksek olduğu da ortada.

Mercimeğin rekoru

TÜİK verilerine göre, ağustos ayı itibariyle son bir yılda gıda maddeleri içinde en çok fiyat artışı tam yüzde 151.38 ile mercimekte görüldü. Bir yıldaki zam oranı ayçiçek yağında yüzde 83, mısırözü yağında yüzde 77, bulgurda yüzde 68, pirinçte yüzde 62 olarak hesaplandı.

Bal, kuru üzüm ve kuru fasulye yüzde 50-60 arası; şehriye, makarna, pekmez, tahin helvası ve limon yüzde 40-50 arası; ekmek, kuru barbunya, ay çekirdeği ve tulum peyniri yüzde 30-40 arası; un, pirinç unu, patates, su, yemeklik tereyağı ve nohut da yüzde 20-30 arası zam gördü.

Ağustos itibariyle son bir yılda fiyatı gerileyen ilk on ürün içinde tarım ürünü dışında bir tek hazır kahve bulunuyor. Hazır kahvenin fiyatı bir yılda yüzde 55 geriledi. Fasulye, salatalık, şeftali, dolmalık biber, sarımsak, domates, sivri biber, çarliston biber ve elma fiyatları da yüzde 39 ile yüzde 14 arasında düştü.

Gıda maddelerinde fiyat düşüşü, mevsimsel etkilere dayanıyor. Ama fiyatların hızla ve rekor düzeyde arttığı ürünler, her dönem tüketilmek zorunda olunan temel gıda maddeleri. TÜİK'in tüketici fiyatları endeksine göre ise gıda ve alkolsüz içecekler grubunda ağustos itibariyle bir yıllık artış yalnızca yüzde 13.33 düzeyinde. Resmi anlamda gıda enflasyonunun yüzde 13.33 olarak ilan edildiği bir dönemde dar gelirlinin temel gıda maddelerindeki zam oranı yüzde 151 ile yüzde 62 arasında değişiyor.

Son bir yılın fiyat hareketlerine ilişkin sıralama yalnızca gıda maddeleriyle ilgili. Nüfusun en yoksul yüzde 20'lik kesimi, harcamasının yaklaşık yüzde 40'ınıı gıdaya, yüzde 32'sini de konut harcamaları ve kiraya yapıyor. Bu iki gruptaki harcamaların toplamı, toplam harcamanın neredeyse üçte ikisini oluşturuyor. Biliniyor ki, konutla ilgili harcamalarda da son dönemde çok hızlı artışlar var. Bu gerçek de dikkate alınırsa, dar gelirli kesimin enflasyonu iyice tırmanıyor.

TÜFE kapsamındaki gıda maddelerinin fiyat değişimi (Yüzde)

 Ağustos Ağustos itibariyle yıllık

Yumurta 22,80 Mercimek 151,38

Mercimek 8,02 Ayçiçek yağı 82,52

Sarımsak 5,59 Mısırözü yağı 76,62

Şehriye 5,52 Bulgur 68,72

Makarna 5,41 Pirinç 62,37

Tavuk eti 5,11 Bal 55,53

Süt 5,03 Kuru üzüm 54,72

Yeşil soğan 4,51 Kuru fasulye 52,51

Marul 4,34 Şehriye 49,57

Tereyağı kahvaltılık 4,31 Makarna 49,18

Kuru soğan 4,09 Pekmez 46,27

Bisküvi 3,91 Tahin helvası 43,81

Limon 3,60 Limon 41,27

Kağıtlı şeker 3,17 Ekmek 36,69

Kabak 3,17 Kuru barbunya 34,09

Tereyağı yemeklik 3,11 Ay çekirdeği 32,43

Pirinç unu 3,10 Tulum peyniri 30,51

Mantar 2,88 Buğday unu 28,69

Tuz 2,81 Pirinç unu 24,61

Reçel 2,48 Patates 24,34

Krem peynir 2,47 Su 21,57

Erik 2,37 Tereyağı yemeklik 21,09

Toz şeker 2,25 Nohut 20,01

Peynir peynir 2,24 Konserveler 19,64

Tulum peyniri 2,23 Tuz 19,60

Kahve 1,92 Tereyağı kahvaltılık 18,88

Maydanoz 1,79 Baharat 17,75

Kakaolu içecekler toz 1,79 Peynir peynir 17,37

Margarin 1,73 Margarin 17,33

Baklava 1,60 Yer fıstığı 17,09

Cipsler 1,56 Kabak çekirdeği 17,09

Pekmez 1,56 Toz şeker 16,70

Dana eti 1,55 Cipsler 16,55

Mayonez 1,43 Antep fıstığı 16,50

Yufka 1,41 Salça 16,44

Kesme şeker 1,39 Bisküvi 16,22

Zeytin 1,28 Ketçap 16,13

Sucuk 1,18 Yufka 14,96

Sirke 1,14 Baklava 14,85

Gazoz meyveli 1,09 Dana eti 14,84

Maden suyu ve sodası 1,06 Kesme şeker 14,26

Zeytinyağı 1,02 Poşet bitki ve meyve çayi 13,38

Çay 0,95 Çay 12,41

Lokum 0,91 Pasta 12,20

Bulgur 0,84 Kavun 11,91

Ketçap 0,82 Kaşar peyniri 11,75

Kraker 0,81 Zeytin 11,20

Ay çekirdeği 0,79 Kabatma maddeleri 11,04

Çikolata 0,79 Kraker 10,70

Buğday unu 0,79 Leblebi 10,53

Gofret 0,70 Koyun eti 10,46

Yoğurt 0,69 Kek 10,24

Sakız 0,68 Sucuk 10,17

Kek 0,65 Yoğurt 10,13

Çikolata tablet 0,60 Zeytinyağı 9,62

Pasta 0,57 Salam 9,47

Bebek maması  0,56 Hazır pakette toz tatlılar  9,45

Kola 0,55 Hazır çorbalar 9,16

Peynir kaşar peyniri 0,52 Reçel 9,11

Salam 0,51 Kağıtlı şeker 8,73

Ceviz içi 0,51 Gofret 8,24

Su 0,48 Maden suyu ve sodası 8,10

Kabak çekirdeği 0,40 Lokum 8,09

Tahıl gevreği 0,38 Süt 7,77

Konserveler 0,35 Semizotu 7,47

Kabatma maddeleri 0,34 Sakatat 6,98

Tahin helvası 0,31 Çikolata 6,97

Leblebi 0,19 Sakız 6,89

Semizotu 0,16 Sosis 6,80

Hazır kahve 0,16 Meyve suyu 6,67

Dondurma 0,11 Bebek maması 6,62

Baharat 0,09 Yumurta 6,28

Sosis 0,05 Ceviz içi 5,95

Hazır çorbalar 0,04 Krem peynir 5,21

Kuru fasulye -0,01 Çikolata krem 4,85

Meyve suyu -0,03 Üzüm 4,14

Ekmek -0,04 Kakaolu içecekler toz 3,91

Hazır pakette toz tatlılar  -0,04 Tahıl gevreği 3,39

Kuru üzüm -0,05 Kuru soğan 2,70

Balık -0,06 Maydanoz 2,33

Yer fıstığı -0,06 Fındık içi 2,00

Bal -0,11 Armut 1,83

Poşet bitki ve meyve çayi -0,12 Kola 1,08

Kakao -0,19 Gazoz meyveli 0,63

Sakatat -0,34 Kahve 0,58

Salça -0,48 Muz -1,93

Nohut -0,54 Balık -3,58

Çikolata krem -0,78 Marul -3,64

Pirinç -0,83 Patlıcan -4,04

Koyun eti -1,28 Kakao -4,84

Kuru barbunya -1,40 Yeşil soğan -4,96

Misirözü yaği -1,49 Kabak -5,29

Muz -1,55 Erik -7,22

Domates -1,86 Tavuk eti -8,30

Patates -1,90 Karpuz -9,50

Salatalık -1,93 Dondurma -9,66

Antep fıstığı -2,37 Bamya -12,12

Ayçiçek yağı -2,84 Elma -13,82

Fındık içi -3,25 Biber çarliston -15,88

Şeftali -3,89 Biber sivri -16,06

Elma -6,53 Domates -18,50

Bamya -6,71 Sarımsak -22,64

Karpuz -7,35 Biber dolmalık -24,71

Armut -10,93 Şeftali -27,84

Fasulye -11,01 Salatalık -29,67

Patlıcan -11,45 Fasulye -38,54

Kavun -11,67 Hazır kahve -54,62

Biber dolmalık -13,68  

Biber sivri -14,90  

Üzüm -15,86  

Biber çarliston -16,35