İşte öyle bir şey

Erol Evgin’in 1977 albümünün adı. Söz­ler Çiğdem Talu, müzikler Melih Ki­bar. O yıl Enver Sedat İsrail’i ilk zi­yaret eden Arap lider. Ertesi sene Camp Da­vid'de İsrail ve Mısır barış anlaşmasına imza attı. 1979’da petrodolar sistemine karşı çıkan Şah Pehlevi Mısır’a gitti, Humeyni İran’a dön­dü, ABD’yi en büyük şeytan ilan etti. Saddam Irak’ta başkan oldu. ABD ve Rusya silahların sınırlandırılması anlaşmasını imzaladı.

2000’lerin başında merkez bankalarının döviz rezervleri içinde yüzde 72 seviyesin­de payı olan ABD doları 2023 itibarı ile yüz­de 58 seviyesine düştü. Bu özellikle bilançosal genişlemelerde devlet tahvillerinin payının artması kadar diğer dövizlere olan tercih­le de alakalı. Bu dövizler Avustralya, Kanada doları ile birlikte hemen hemen aynı oranda Çin Renminbisi. 2. Dünya Savaşı sonrasında 1960’larda en yüksek seviyeyi görmüş altın rezerv tonuna neredeyse yaklaşılmış durum­da (IMF, Arslanalp, vd. 11.06.2024).

Kur ve ticaret savaşları

Trump BRICS parası kullanan ülkelere yüz­de 100 vergi uygulayacağını söyledi geçen haf­ta. 2008’den bu yana kur ve ticaret savaşları hızla devam ediyordu. Nitekim Trump ilk baş­kanlık dönemi kampanyasında da Çin’i hede­fe koymuş ve kur manipülatörü ilan edeceği­ni yazmış ve yapmıştı. Paris İklim Anlaşma­sından çıkmasının nedeni de bu. Çin ABD’nin 2 katı havayı kirletiyor, malı bize kendi para­mızla satıyor, kendi rezerv paramız ile Çin’e çok ciddi dış ticaret açığı veriyoruz diyordu.

Kırım sonrası AB ile Rusya’nın doğalgaz ödemelerinde dolar kullanımının payının tam tersine dönmesi ve ödemelerde dolar ye­rine yuan, euro, ruble kullanımının artması­nın yanında Rusya’nın altın rezervlerinin do­lar rezervlerini geçerek, kompozisyon dağılı­mını da düzeltmesi ABD’nin gündemindeydi. Bretton Woods’un bitmesi ile “Serbest Dalgalı Kur Rejimine” geçilen 1970’li yılların devamı 1991’de Kuveyt’te, 2008 küresel krizi sonrası 2010’da Arap Baharı ile Libya, Suriye, Irak ile ve son olarak 2014 ve 2022’de Ukrayna’da de­vam ediyordu.

Ana akım Trump’ın bu söylemini bize de yordu. Güle güle BRICS üyeliği mesajları ara­sında gözlerden kaçırdıkları başka konular da var. ABD dolarının bir finans enstrümanından çok bir finansal savaş enstrümanı olarak kul­lanılmasının dünyadaki etkileri. Buna akade­mide kur ve ticaret savaşları deniyor. “Was­hington ve Pekin Konsensüsü”, “Gelişmekte Olan Pazarlar”, “Küreselleşme” gibi başlıkları bunlardan bağımsız görmek filmin fragmanı ile film hakkında yorum yapmaya benzer.

KKM değil DTH kalkmalı

SWIFT sistemi dışına çıkarılma, AB’nin yaptığı gibi ambargolarla hesaplara ve bakiye­lere el koyması, muhabir bankacılık kanalları­nın ve kredi kartı sistemlerinin kapatılması­na karşı Rusya ve Çin uzun zamandır alterna­tiflerini geliştiriyor. Çin ve Japonya’nın ABD tahvillerini satması ve dünyada altına dönüş sadece savaşlar veya stagflasyon riski nedeni ile değil.

ABD kamu borcunun GSYİH’ya oranı yüz­de 122.3 oldu. AB’nin Maastricht Kriteri en fazla yüzde 60 diyor. Bütçe açığının GSYİH’ya oranı -%6.2 ve cari açığının oranı -%3. “Ama o baz para” diyen bizdeki ana akım Ortodoks yorumlar bu verilere rağmen sorun olmaya­cağını iddia ederken, Elon Musk bunlar için DOGE’yi kuruyor, Trump el arttırıyor. Fed’in birikmiş zararı 1 trilyon 75 milyar dolar. ABD bankalarının tahvil zararı 500 milyar seviye­sinde. Tüm bu rakamlar o küresel markalarına rağmen böyle.

166 milyar dolar DTH hacmimiz, KKM baş­ladığında 5 tane bölgesel Fed’in bilanço bü­yüklüğünden fazlaydı, şu anda 4 tanesinden fazla. Mali kesim dışına, yurtiçine kullandırı­lan döviz kredi tutarı, 2024 başına göre nere­deyse 2 katı artışla, kabaca 140 milyar dolara yakın. Pandemi sonrasında kamuya transfer olan döviz riski tekrar eski yerine dönüyor. Merkez bankasının döviz likiditesini, Fed’in 2016 sonrası politika değişikliği, altın kompo­zisyonu, Rusya Ukrayna Savaşı ve deprem ne­deni ile swaplar ile gidermesinin yerini şu an­da bankalar arası (genelde yurt içi carry trade) swaplar aldı.

Neoliberal politikaların yarattığı dolarizas­yon sorunu için, yurtdışından fon bulmak için harcanan çaba yerine, bireylere ve dış tica­rette olmayanlara döviz kredisi kullanımının kaldırılması gibi, KKM yerine kademeli ola­rak DTH’ların 32 sayılı TPKKK kapsamında kaldırılması için Trump’ın söylemi tam fırsat.