İstanbul için farkındalık çağrısı

İstanbul’un ülke ekonomisin­deki ağırlığı yanında, diğer 80 ildeki ekonomik süreçleri de kilitleyecek merkez oluşu do­layısıyla beklenen büyük deprem tüm ülke için hayati tehdit oluş­turuyor. Tüm ulusu yasa boğan ve can ve mal kaybı bilançosu gi­derek büyüyen Kahramanmaraş depreminin yaraları sarılmaya çalışılırken, aynı zamanda, “bek­lenen büyük deprem” dolayısıyla kaygılar yeniden İstanbul’a odak­landı; farkındalık ve ivedi önlem çağrıları arttı.

Türkiye’nin en büyük bin sanayi kuruluşunun 307’si İstanbul olmak üzere toplam 470’i bu 9 ilde. Bu iller Türkiye’nin ihracatının yüzde 64’ünü gerçekleştiriyor, verginin yüzde 61’ini ödüyor, toplam mevduatın yüzde 52,5’ine sahip.

Beklenen büyük İstanbul dep­reminden İstanbul’un yanı sıra fay hattı üzerinde ya da yakınında yer alan Bursa, Kocaeli, Balıkesir, Tekirdağ, Çanakkale, Sakarya, Kırklareli ve Yalova’nın da kıs­men ya da tamamen etkilenece­ği belirtiliyor. Buna göre deprem, İstanbul ve komşu illerde 8 mil­yona yakın hanedeki toplam 25,6 milyon insanı doğrudan tehdit ediyor. Türkiye ekonomisinin di­namosu konumundaki İstanbul, ekonomideki ağırlığının yanın­da diğer 80 ildeki üretim, dağı­tım, dış ticaret, lojistik ve finans başta tüm ekonomik süreçleri de sağlayan merkez konumunda. Bu nedenle bölgede beklenen büyük deprem, ülke ekonomisini felç et­me olasılığı nedeniyle tüm ülke için yaşamsal tehdit oluşturuyor.

Türkiye depreminin yaralarını sarmaya çalışırken, aynı zamanda, “beklenen büyük deprem” dolayısıyla yeniden İstanbul’a odaklandı ve farkındalık çağrıları arttı.

Kahramanmaraş depreminin y ol açtığı acı sonuçlardan da ders alınarak, gerekli önlemlerin hızla devreye alınmaması durumun­da, İstanbul merkezli gerçekle­şecek bir depremin aslında, “Bü­yük Türkiye depremi” olacağı ifa­de ediliyor.

7,9 milyon konut, 25,6 milyon insan

Beklenen büyük depremin he­defindeki İstanbul, 4 milyon 755 bin 86 hanede toplam 15,9 milyon kişi ile Türkiye nüfusunun yüzde 18,7’sini barındırıyor. Deprem­den etkilenecek 8 komşu il ile bir­likte tehdit altındaki toplam ha­ne sayısı 7 milyon 870 bin 806’ya, toplam nüfus 25 milyon 590 bin 594 kişi ile ülke nüfusunun yüz­de 30’una ulaşıyor. Büyük depre­min hedefindeki toplam hane sa­yısı 5 milyona yakını İstanbul’da olmak üzere toplamda 8 milyona yaklaşıyor.

Beklenen büyük deprem, İstanbul ve 8 komşu ilde 8 milyona yakın hanedeki toplam 25,6 milyon insanı doğrudan tehdit ediyor.

İşyeri, tesis, fabrika vb. ticari nitelikte taşınmazlar da eklen­diğinde depremden etkilenecek fiziki unsurların sayısı çok daha yüksek düzeylere ulaşıyor.

Milli gelirin yarısı buradan

Beklenen büyük depremin he­defindeki İstanbul, Türkiye’nin toplam gayri safi yurt içi hasıla­sının (GSYH) tek başına yüzde 31,4’ünü yaratıyor. Deprem teh­didi altındaki çevre iller içinde milli gelire yüzde 3,9 katkı veren Bursa ve yüzde 3,8 katkısı olan Kocaeli bulunuyor. Tehdit altın­daki diğer çevre illerle birlikte 9 ilin GSYH’ye toplam katkısı yüz­de 44,8’e ulaşıyor. Başka deyişle Türkiye’nin milli gelirinin yarısı­nı büyük depremin vuracağı bek­lenen 9 il yaratıyor.

Ülke milli gelirinin yüzde 31,4’ünü İstanbul olmak üzere; depremden etkilenecek 9 il toplamda yüzde 45’ini yaratılıyor.

Türkiye ekonomisinin yüzde 11,4 büyüdüğü 2021 yılında, bu büyümenin 4 puanlık kısmı tek başına İstanbul’dan kaynaklan­dı. Diğer sekiz ille birlikte toplam katkı 5,8 puan olarak gerçekleşti. Başka deyişle diğer illerde milli gelir artışı sıfır dahi olsa Türkiye yüzde 5,8 büyümüş olacaktı.

Bölgenin ülke milli gelirinin yarıya yakınını yaratmasında önemli rol oynayan en büyük sa­nayi kuruluşları İstanbul ve çev­re illerde yer alıyor. İstanbul Sa­nayi Odası’nın (İSO) belirlediği ilk 500 büyük sanayi kuruluşu­nun 169’u, ikinci 500 sanayi ku­ruluşunun da 138’i İstanbul mer­kezli. Buna göre ülkenin en büyük 1.000 firmasının 307’si tek başı­na İstanbul’da yer alıyor.

Büyük sanayi kuruluşu sayı­sında İstanbul’u Kocaeli ve Bursa izliyor. 9 ildeki toplam 244 sana­yi kuruluşu ilk 500’de, 226’sı da ikinci 500’de olmak üzere toplam 470 kuruluş ilk 1.000 büyük firma arasında bulunuyor.

İhracatın üçte ikisi bölgeden

Türkiye’nin 2022 yılında 254,2 milyar dolar olan toplam ihraca­tının yüzde 49 oranındaki 124,6 milyar dolarlık kısmını tek başına İstanbul gerçekleştirdi. Kocaeli 14,4 milyar dolarla en çok ihracat yapan 3’üncü, Bursa 12,8 milyar dolarla 4’üncü, Sakarya 5,3 milyar dolarla 8’inci il oldu. Diğerleri ile birlikte 9 il toplamda 162,3 milyar dolarla Türkiye’nin toplam ihra­catında yüzde 63,8 pay aldı.

Her 100 TL verginin 46’sı İstanbul’dan

2022 yılında gelir, kurumlar, servet vergileri ve ÖTV, KDV gi­bi dolaylı vergi kalemlerinden ol­mak üzere toplam 2 trilyon 353,3 milyar lira olarak gerçekleşen vergi gelirinin 1 trilyon 74 mil­yar lirası İstanbul’dan elde edildi. Buna göre devletin topladığı her 100 liralık verginin 46 lirasını İs­tanbul ödedi. Kocaeli 237 milyar, Bursa 58 milyar, Tekirdağ 31,7 milyar lira ile en çok vergi öde­yen iller arasında yer aldı. 9 ilden toplanan toplam vergi 1 trilyon 434,3 milyar lira ila toplam tahsi­latın yüzde 61’ini oluşturdu. Bu 9 ilin toplam merkezi yönetim büt­çe gelirlerine katkısı ise 1 trilyon 508,8 milyar liraya ulaştı.

Mevduatın yarısı 9 ilin

2022 sonu itibariyle bankacılık sisteminde 8 trilyon 253,8 milyar lira olan toplam mevduatın yüzde 44,5’ini oluşturan 3 trilyon 671,8 milyar liralık bölümü İstanbul’da ikamet eden mudilere ait bulunu­yor. 9 ildeki mudilere ait toplam mevduat hacmi 4 trilyon 329,5 milyar liraya, payı da yüzde 52,5’e ulaşıyor.

Bankacılık sisteminde 2022 so­nu bakiyesi 7 trilyon 643,4 milyar lira olan kredi hacminin yüzde 26,4 oranındaki 2 trilyon 17,7 mil­yarı İstanbul’a açılmış durumda. Diğerleri ile birlikte 9 ile kullandı­rılan kredilerin bakiyesi 2 trilyon 434,1 milyar lira ile toplam hac­min yüzde 31,8’ini oluşturuyor.

Bankacılık sistemi tehdit altında

Ekonomik işleyişin olmaz­sa olmazı konumundaki banka­cılık sektörünün İstanbul’da kü­melenmesi dolayısıyla da büyük deprem ülke ekonomisine tehdit oluşturuyor.

Türkiye’de faaliyet gösteren 32 mevduat bankasından Zira­at Bankası dışındaki 31’inin, 17 kalkınma ve yatırım bankasın­dan İller Bankası hariç 16’sının ve 6 katılım bankasının tamamı­nın merkezi İstanbul’da yer alı­yor. Ülke genelindeki toplam 10 bin 963 banka şubesinin 3 bin 42’si de İstanbul’da bulunuyor. Buna göre ülke genelinde her tür bankacılık işleminin yönetildiği merkez İstanbul. Bu yüzden bü­yük deprem, Türkiye’nin tüm ül­ke geneli ve yurt dışı ile olan fon transferi ve diğer bankacılık iş­lemlerinin sekteye uğraması ris­kini içinde barındırıyor.

Öte yandan Türkiye’nin tek menkul kıymetler borsasının Borsa İstanbul (BIST) olması dolayısıyla olası büyük deprem menkul kıymetler piyasası için de ciddi tehdit oluşturuyor.

Konutların yarısı 2000 öncesi

İstanbul’daki 4 milyon 755 bin 86 hane yer alırken, bunların bu­lunduğu binaların yarıdan fazla­sını, büyük Marmara depremin­den önce yapılanlar ve yapım ta­rihi bilinmeyenler oluşturuyor. Deprem sonrası çıkarılan dep­rem yönetmeliğinden sonra yapı­lanların oranı ise yüzde 45,7.

Depremin hedefindeki 9 ildeki 7 milyon 870 bin 806 hanenin bu­lunduğu binaların yüzde 11,1’ini oluşturan 874 bin 768’inin 1980 ve öncesinde, yüzde 35,4 oranın­daki 2 milyon 789 bin 876’sının 1981-2000 arasında inşa edildiği  görülüyor. Buna göre bu illerdeki konutların yüzde 46,5’ini, deprem yönetmeliğinden önce yapılanlar oluşturuyor. Toplam sayının yüz­de 45,9’unu oluşturan 3 milyon 609 bin 233 konut 2001 ve sonra­sında yapılırken, yüzde 7,6’lık bir oran teşkil eden 596 bin 929 ko­nutun yapım tarihi ise bilinmiyor.

Beklenen depremin etki alanı

Büyük İstanbul depremi, Marmara Denizi’nin altındaki kuzey Anadolu fayının kuzey kolu üzerinde, Adalar fayı ile Kumburgaz fayı üzerinde bekleniyor. Bu kol, Gölcük’ten Tekirdağ’a kadar uzanıyor. Bu kesime Marmara fayı deniyor. Bu faydaki kırılma durumunda yaşanacak yüksek şiddetteki depremden en çok İstanbul’un Avrupa yakasının etkileneceği, ayrıca Maltepe-Kadıköy arasında büyük yıkımlar olabileceği belirtiliyor. Özellikle Kocaeli, Yalova illeri ile Bursa’nın Gemlik Balıkesir’in Bandırma, Çanakkale’nin Biga ilçeleri de depremden en çok etkilenecek yerler arasında sayılıyor. Kuzey Anadolu Fayı’nın Adalar fayı segmenti ile Kumburgaz fayında stres birikmesi olduğuna işaret eden deprem uzmanları, depremin Güney Marmara’yı da etkileyeceği, yaşanacak sarsıntının Bursa, Bandırma ve Biga’ya ciddi zarar verebileceğini vurguluyor