ışsizlik Sigortası Fonu'ndan GAP'a kaynak arayışı
OLAYLARIN İÇİNDEN / Tevfik Güngör İşsizlik sigortası bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlere, uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa karşılayarak kendilerinin ve aile fertlerinin zor duruma düşmelerini önleyen, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, devlet tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur. İşsizlik sigortası, zorunlu bir sigortadır. Sigortaya kaynak yaratmak, fon oluşturmak amacıyla 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 77'nci ve 78'inci maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlar üzerinden; Sigortalı yüzde 2, İşveren yüzde 3, Devlet yüzde 2 oranında prim ödeyecektir. Bir başka deyişle, işsizlik sigortası prim ödemelerinde; sadece işçi ve işveren değil, devlet de bu sisteme her bir sigortalı için katkıda bulunacaktır. Ayrıca, İşsizlik Sigortası Fonu'nun olası açıkları da devlet tarafından karşılanacaktır. İşsizlik ödeneğine hak kazanan sigortalı işsizlere, -İşsizlik ödeneği ödenecektir. Bu ödenek, sigortalı işsizin çalışmış olduğu süre ile doğrudan ilişkilidir. Sigortalı işsizler prim ödeme sürelerine göre; en az 180, en fazla 300 gün süre ile işsizlik ödeneği alabileceklerdir. -İşsizlerin ödenek aldıkları süre içinde; hastalık ve analık sigortası primleri, Sosyal Sigortalar Kurumu'na veya bağlı oldukları özel emekli sandıklarına yatırılacaktır. Dolayısıyla; sigortalı işsizler ve geçindirmekle yükümlü oldukları aile fertleri, hastalanmaları halinde sağlık hizmetlerinden yararlanacaklardır. -İşsizlik ödeneği alan sigortalı işsizlere, doktor raporu ile istirahatli kılındıkları süre içinde geçici işgöremezlik ödeneği ödenecektir. -İşsizlik ödeneği alan sigortalı işsizlere, işgücü piyasası ve mesleki eğitim alanında danışmanlık hizmeti verilecektir. -Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi verilecektir. -İşsizlik ödeneği alan sigortalı işsizlere, yeni bir iş bulmalarında yardımcı olunacaktır. -120 günü kesintisiz olmak üzere, son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile prim ödemiş olup da kendi istek ve kusurları dışında işsiz kalanlar, -Hizmet akitleri, işveren tarafından feshedilenler, -Hizmet akitleri; sağlık sebepleri, işverenin kanunda belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları ve işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler nedeniyle bizzat kendileri tarafından feshedilen sigortalı işçiler, -Sağlık sebepleri veya işyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan bir zorlayıcı sebebin ortaya çıkması halinde işveren tarafından hizmet akdi feshedilenler, -Belirli süreli hizmet akdi ile çalışmakta olup da sürenin bitiminde işsiz kalanlar, -İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi; kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olanlar, -Özelleştirme nedeniyle hizmet akdi sona erenler, işsizlik ödeneğine hak kazanırlar. İşsizlik ödeneğine hak kazananların, bu ödenekten faydalanmak üzere İşten Ayrılma Bildirgesi ile birlikte hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde, İŞKUR'un en yakın ünitesine başvurmaları gerekmektedir. İşsizlik ödeneği alabilmek için dört temel koşul öngörülmüştür. 1- Hizmet akdinin sona erdiği tarihten önceki son 3 yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak prim ödenmiş olması, 2- İş akdinin feshedildiği tarihten geriye doğru kesintisiz hizmet aktinin 120 gün prim ödenmiş olması, 3- Hizmet akdinin, İşsizlik Sigortası Kanunu'nun 51'inci maddesinde sayılan hallerden birisine dayalı olarak sona ermiş olması, 4- Sigortalı işsizin, İşten Ayrılma Bildirgesi'ni işten ayrıldığı tarihten itibaren 30 gün içinde İŞKUR'un ilgili ünitesine doğrudan başvurarak vermesi. Bu şartları taşıyan işsizlerden, -600 gün prim ödemiş olanlara 180 gün, -900 gün prim ödemiş olanlara 240 gün, -1080 gün ve daha fazla prim ödemiş olanlara 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği ödenir. Sigortalı işsizler, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe girer ve işsizlik ödeneğinden yararlanmak için kanunun öngördüğü şartları yerine getiremeden yeniden işsiz kalırlarsa, daha önce hak ettikleri sürelerini dolduruncaya kadar bu haktan, İşsizlik ödeneğinden yararlanmak için kanunun öngördüğü şartları yerine getirmek suretiyle yeniden işsiz kalırlarsa, sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar işsizlik ödeneği alabilirler İşsizlik sigortası kesintilerinden oluşan fonda beklenenin çok üzerinde bir birikim oluştu. Son bilgilere göre, fondaki birikim, Mart 2008 itibarıyla 32.7 milyar YTL düzeyinde. Toplam birikimde devlet katkı payının 3.4 milyar YTL olduğu bu paranın nemalandırılmış halinin (faiz ile çoğalan rakamının 8 milyar YTL olduğu belirtiliyor. Hükümetin şimdilerde bu fon kaynaklarını iki amaçla kullanmak istiyor. (1) GAP'ın sulama projeleri bu fondan bulunan kaynakla finanse edilecek. (2) Genç ve kadın işsiz istihdamını teşvik tedbirleri faturası bu fondan sağlanan imkanlarla ödenecek. GAP'a kaynak aktarmak için 1 puanlık devlet katkısı ile bunların neması belirlenerek, bu kaynağın 2008 yılı nemasının GAP'a aktarılmak üzere Hazine'ye devredilmesi öngörülüyor. Fondaki bu kaynak yüzde 15 oranında nemalandırılsa, GAP ve kalkınmakta olan yörelere yılda 1.2 milyar YTL aktarılabileceği belirtiliyor. Bu kaynak, aynı faiz düzeyinde kalındığı varsayımıyla 5 yılda toplam 6 milyar YTL'ye ulaşacak. 18-29 yaş arasındaki gençler ile yaş şartı olmaksızın kadınların istihdamına dönük olarak verilecek teşvik de dahil edilince toplam faturanın 10 milyar YTL'yi aşacağı hesaplanıyor. Bugüne kadar da fondaki birikim iştah kabartmıştı. Ancak, IMF, fonun kullanımına izin vermemişti. Önümüzdeki günlerde IMF ile ilişkilerin şeklinin değişecek olması, fon kaynaklarından kullanım girişimini öne çıkardı.