İşsizlik artı enflasyon eşittir sefalet

Gündem ekonomiden uzakta... Seçim bir süre daha ekonomiyi gölgesinde bırakmaya devam edecek gibi görünüyor.

Arthur Okun 1970’lerde sefalet endeksini, enflasyon ve işsizliği toplayarak bulmuştu. Otuz yıl sonra Robert Barro, buna banka kredi faizlerini ekleyip reel kişi başına milli gelir değişimini çıkarttı; tanımı genişletti. Pazartesi gelen işsizlik, işlevini tam manasıyla yetiren türden bir veriydi; Açıldık, ayıldık, aydınlandık. İşte TÜİK çalışıyor dedik. Ocakta işsizlik %14.7 iken en son Mart enflasyonunu bile almıştık. İşte bu da serilerin ayını… Marta göre yıllık enflasyon %19.7 ye gerilemiş olsa bile biz, ocaktaki yıllık enflasyonuna gidelim ve %13.3 mevsimsellikten arındırılmış işsizlikle %20.35 enflasyonumuzu toplayıp ve en geniş tanımıyla %33.65 sefalet endeksimiz olduğunu öğrenelim. Bunu 2019 Ocak’tan 2005 Ocak’a kadar götürelim. Aşağıda görülen 2019’a girerken zıplamış grafiğe erişiriz.

Grafik. Sefalet endeksi (2005 Ocak-2019 Ocak)

Veriyi diğer ülkelerle karşılaştırmak hiç işimize gelmez. Küresel arenadaki analiz, elmalarla armutları toplamak olabilir. Bu da bizi hak etmediğimiz yerlere götürebilir. Öyleyse sefalet endeksinin alt ve üst limitlerini biz belirleyelim. Tıpkı boya göre ağırlığı belirlerken tanımladığımız sağlıklı sınırlar gibi. Türk erkeğinin ortalama boyu 172.6 cm. Buna göre 54 kilodan az 75 kilodan çok olursa, sağlık sınırlarını zorlamış olur. Sefalet endeksine bizim ekonomimiz için ben de bu türden sınırlar belirledim: En az %7 (%2 enflasyon + %5 işsizlik) en çok %19 (%9.5 enflasyon + %9.5 işsizlik) olmalıdır diye düşünüyorum.

Neden enflasyonla işsizliği sefalet paydasına aldık?

Ben bunu hane halkı bakış açısıyla 4 farklı başlık altında yanıtlıyorum.
1. Hem enflasyon hem de işsizlik ev ekonomisi parametreleridir.
2. Toplumsal derinliğin rakamsal yansımasıdır. Guguklu saatin sarkaç kolu gibidir. Sarkaç sola esnediğinde, tam istihdamda işgücü ve durgunluk yaratmayan enflasyon; sağa esnediğinde, kontrol edilebilir enflasyonla çığırından çıkmış işsizliğe dokunur.
3. Ekonomik döngü yolunu aydınlatan iki far lambanızdır, enflasyon ve işsizlik.
4. Enflasyon ve işsizlik yapısal reformalar açısından benzer eksikliklerle şekillenirler. Aynı çıtırtıda ürperip aynı coşkuda havalanan kuşları andırırlar. Mesela tarımsal üretimin etkinliğini, verimliliğini, sürekliliğini sağlarken; hem fiyatlara, hem de işgücüne doğrudan etkileşimler söz konusudur.

Grafik. Manşet İşsizlik (2017 Ocak-2019 Ocak)

Ocak işsizliğinin gelişi eylülden belliydi

Ocakta quantum sıçraması yaşayan işsizliğe biraz detaylıca bakalım. İşgücü, istihdam ve işsizlerin değişimlerini, (MA’mış: mevsimsellikten arındırılmış) 2017 Ocak-2019 Ocak periyodu için, grafiğe sırasıyla; iki farklı renkte çubuk ve bir düz çizgi şeklinde yerleştirdim. Çubuklar aşağı sarkıp eksiye döndüğünde, her seferinde işsizlik artmaktadır. 2018 Şubat-Haziran döneminde de çubuklar eksiye işsizler artıya geçiyor. Bu kez de eylülden başlayarak işsizlik artacağını bas bas bağırıyor.

Sözün kısasını Adam Smith 229 yıl önce tanımlamıştı: Ekonomi, ülkelerin zenginliğini artırmalıdır. Bunu halkını sefaletten alıp, sağlığa, bolluğa, refaha, huzura taşıyarak yapar.