İşletmeler ve damga vergisi

Dr. Mehmet ŞAFAK

Damga vergisi, genellikle ticari işlemlere dayalı olarak yapılan bir kısım hukuki işlemler üzerinden alınan sermaye tedavül vergisi veya bir nevi muamele vergisi olarak nitelendirilmektedir. Buna göre, damga vergisi uygulaması hukuki işlemlerin dayanağını oluşturan evrak ve vesikaların (kağıtların) üzerine tesis edilmektedir. Bu kağıtları imzalayanlar verginin muhatabı olmaktadır. Bilindiği üzere, işletmelerin (gerçek ve tüzel kişi işletmeler) iş ilişkisi içinde bulunduğu, mal ve hizmet alıp sattığı kişilerle yaptığı işlemlerin birçoğu yazılı sözleşmelere dayanır. Üzerinde anlaşılan şartların yazalı sözleşmeye bağlanması, sözle yapılan anlaşmalara göre oldukça güvenlidir; ispatı kolaydır. Tarihin ilk çağlarından beri anlaşmaların yazılı olması tercih edilmiştir.

Birçok ülkede vergiciler bu durumu göz önünde tutarak düzenlenen bu kağıtları damga vergisine tabi tutma yoluna gitmişlerdir. Ülkemizde de bu belgeler üzerinden önce damga resmi daha sonrada damga vergisi adıyla vergi alınmıştır, alınmaktadır.

Damga vergisine tabi kağıtlar

Bugün üzerinden damga vergisi alınan başlıca belgeler (kağıtlar) ve vergi oranları aşağıda olduğu gibidir. Vergiye tabi tüm kağıtlar ile vergi oran veya tutarları 31.12.2009 tarih ve 27449 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 53 Seri No'lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği'nde yer alan (1) sayılı tabloda gösterilmiştir. 2010 yılında uygulanmak üzere belirlenen miktar ve oranlar bu tabloda yer almıştır.

Akitlerle İlgili Kağıtlar

A. Belli parayı ihtiva eden kağıtlar

1. Mukavelenameler (sözleşmeler), taahhütnameler ve temliknameler (Binde 8.25)

2. Kira mukavelenameleri (Mukavele süresine göre kira bedeli üzerinden)

(Binde 1.65)

3. Kefalet, teminat ve rehin senetleri  (Binde 8.25)

4. Tahkimnameler ve sulhnameler (Binde 8.25)

5. Fesihnameler (Belli parayı ihtiva eden bir kağıda taalluk edenler dahil) (Binde 1.65)

İkinci el araç satış sözleşmeleri

(Binde 1.65)

Kararlar ve Mazbatalar

1. Meclislerden, resmi heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayarak Danıştay dan verilen mazbata, ilam ve kararlarla hakem kararları: 

a) Belli parayı ihtiva edenler  (Binde 8.25)

2 İhale kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları (Binde 4;95)

Makbuzlar ve diğer kağıtlar 

1.Makbuzlar:

a) Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler (avans olarak yapılanlar dahil) nedeniyle, kişiler tarafından resmi dairelere verilen ve belli parayı ihtiva eden makbuz ve ibra senetleri ile bu ödemelerin resmi daireler nam ve hesabına, kişiler adına açılmış veya açılacak hesaplara nakledilmesini veya emir ve havalelerine tediyesini temin eden kağıtlar

(Binde 8.25)

b) Maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (avans olarak ödenenler dahil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu takdirde nakli veya tediyeyi temin eden kağıtlar

(Binde 6.6)

c) Ödünç alınan paralar için verilen makbuzlar veya bu mahiyetteki senetler

(Binde 6.6)

d) İcra dairelerince resmi daireler namına şahıslara ödenen paralar için düzenlenen makbuzlar

(Binde 6.6)

2. Beyannameler (Bu beyannamelerin sadece bir nüshası vergiye tabidir): 

a)Yabancı memleketlerden gelen posta gönderilerinin gümrüklenmesi için postanelerce gümrüklere verilen liste beyannamelerde yazılı her gönderi maddesi için

(0.55 TL)

b)Vergi beyannameleri: 

ba) Yıllık gelir vergisi beyannameleri

(27.90 TL)

bb) Kurumlar vergisi beyannameleri

(37.25 TL)

bc) Katma değer vergisi beyannameleri

(18.55 TL)

bd) Muhtasar beyannameler (18.55 TL)

be) Diğer vergi beyannameleri (damga vergisi beyannameleri hariç) (18.55 TL)

c) Gümrük idarelerine verilen beyannameler  (37.25 TL)

d) Belediye ve il özel idarelerine verilen beyannameler

(13,75 TL)

e) Sosyal güvenlik kurumlarına verilen sigorta prim bildirgeleri (13,75 TL)

f) Elektronik ortamda birlikte verilen muhtasar beyanname ve sigorta prim bildirgesinden sadece muhtasar beyanname için

(22.00 TL)

29/12/2009 tarihli ve 2009 / 15725 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 01 / 01 / 2010 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere, Damga Vergisi Kanunu'na ekli (1) sayılı tabloda yer alan kağıtlar için 2009 yılında uygulanan nispi vergi oranları ve maktu vergi tutarları %10 oranında artırılmıştır.

Damga vergisi Kanununa ekli (1) sayılı tabloda ayrıntılı olarak yer aldığı üzere; 01.01.2010 tarihinden itibaren

- belli parayı ihtiva eden sözleşmelerdeki damga vergisi binde 7.5 olan oran binde 8.25

- kira mukavelenamelerindeki binde 1.5 olan oran binde 1.65

olarak ve

- ücretlere uygulanmakta olan binde 6'lık oran 6.6 olarak belirlenmiştir.

Damga vergisine tabi tüm kağıtlar için 53 Sayılı Damga Vergisi Genel Tebliği (1) sayılı tabloya bakılmalıdır.

Diğer taraftan Damga Vergisi Kanunu'nun 14.maddesine göre, her bir kağıttan alınabilecek bir üst sınır söz konusudur. 2010 yılı için bu tutar 1.161.915.90 TL'dir.

Damga vergisinden istisna kağıtlar

Ayrıca, Damga Vergisi Kanunu'na göre, düzenlenen bazı sözleşme makbuz ve diğer kağıtlar damga vergisinden istisnadır. Hangi kağıtların, sözleşmelerin damga vergisinden istisna olduğunu belirlemek için 488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu'na ekli (2) sayılı tabloya bakılmalıdır.

Kayıtlı ekonomi ve damga vergisi

2010 Mali yılı Merkezi Yönetim Bütçesinde belirlenen vergi gelirleri yaklaşık 193.5 milyar liradır. Bunun 59.5 milyar lirasını gelir ve kurumlar vergisi (%38), 52.7 milyar lirasını KDV (%27.3), 54.7 milyar lirasını ÖTV (%28.3), 4.45 milyar lirasını Damga Vergisi oluşturmaktadır (%2.5).

Görüleceği üzere Damga Vergisi toplam vergi gelirleri içinde %2.5'lik bir paya sahiptir. Tüm bütçe gelirleri dikkate alındığında da yaklaşık %2'lik bir payı vardır. Ancak sözleşmelerin ve diğer kağıtların damga vergisine tabi olmasının  ticari hayatta yarattığı bazı olumsuzluklar söz konusu olmaktadır.

Damga Vergisi uygulaması  işletmeleri sözleşme imzalamaktan kaçınmaya, bir anlamda kayıt dışılığa itmektedir. Damga vergisinden kaçınmak amacıyla anlaşma şartlarını imza altına alan belgelerin düzenlenmemesi ihtilafların hukuki yollarla çözümünü güçleştirmekte, hukuk dışı çözümler aranması sonucunu doğurabilmektedir. Bu nedenle, damga vergisinin kısmen veya tamamen kaldırılması yararlı olur.

Bütçe gelirleri içersinde yüzde 2'lik bir paya sahip olan damga vergisinin kaldırılması halinde gerek kişiler gerekse işletmeler tarafından yazılı sözleşmelerin sayısının önemli ölçüde artacağını düşünmekteyiz. Bu durumda kayıt dışı ekonomik aktiviteler önemli ölçüde azalacaktır. Yani damga vergisinin kaldırılması halinde oluşacak kayıp, bir şekilde, belki de fazlası ile telafi edilebilecektir. Bütçe gelirleri içersinde yapı az olsa da mükellefler tarafından kabul edilmiş bir verginin kaldırılması ve bunun sonuçlarının uzun dönemde alınması bütçe açıkları nedeniyle gelir toplamak zorunluluğu olan bir yönetimin bu yönde karar almasını güçleştirebilir.. Ancak uzun vadeli bakıldığında damga vergisi gibi kayıt dışılığı destekleyen bir verginin kaldırılmasının mükellefleri kayıtlı ekonomiye geçiş sürecinde bir basamak daha yukarıya çekeceğini ve ülke olarak bu uygulamadan öneli faydalar elde edileceği kanısındayız. Bu görüşe itibar edilmezse KDV oranı 0.5 veya 1 puan artırılarak bütçe geliri endişesi giderilebilir.