İşlemci ücretleri sınırlandırılmalı mı?

UZMAN GÖRÜŞÜ / Cenk Erdal / YATIRIM FİNANSMAN

Finans sektöründe çalışan bir profesyonel olarak kariyerimin ilk gününden başlayarak yakın ve uzak çevremden -borsayla iştigal ettiğimi duyan Heybeliada'daki lokmacıdan,babamın emekli arkadaşlarına kadar- sıklıkla şu soruya maruz kaldım:"Tüyo var mı?". Ülkemizdeki sermaye birikiminin artışı ve sermaye piyasalarının gelişmesine paralel olarak yatırım kültürünün oluşmaya başladığı bu dönemde sevdiğim insanlara ya risklerini kontrol edemeyecekleri yatırım önerilerinde bulunacaktım, ya da onlara yatırım yapmanın inceliklerini anlatacaktım. Ben ikinciyi seçtim. Portföy çeşitlendirmesi, makroekonomik indikatörlerin takibi, hisse senedi seçimi için şirket faaliyetleri, finansal tabloları ve hisse fiyatı arasında ilişki kurulması gerekliliği, bunun için piyasa çarpanları ya da indirgenmiş nakit akımları gibi yöntemlerin kullanılabileceği gibi temel analiz yöntemlerini dilim döndüğünce anlatmaya çalıştım. Fakat ne yazık ki bu söylediklerim, finansal piyasaları genellikle ölçüsüz risk alarak kısa yoldan zengin olma aracı olarak algılayan bireysel yatırımcılarımız tarafından dikkate alınmadı ve sonucu hüsran oldu.

Açıkcası beni asıl şaşırtan ise yerli bireysel yatırımcılarımızın bu davranışı değil, küresel ölçekte finans kuruluşlarının işlemcilerinin aldığı riskler ve yapmış oldukları yetkisiz işlemler oldu. Nick Leeson adlı bir işlemcinin Uzakdoğu piyasalarında yaptığı türev işlemlerden doğan zararlar 1995 Şubat'ında 827 milyon pound ile İngiltere'nin en eski yatırım bankası Barings Bank'ın sermayesinin iki katına ulaşarak bankanın iflasına sebep oldu.  İşletme okullarında finans derslerinde vaka çalışması olarak okutulan bu olaydan uzun yıllar sonra, Jerome Kerviel 2008 Ocak ayında Societe Generale'ı 4.9 milyar euro zarara uğratarak bir anlamda bu alanda rekor tazeledi. Sadece 2 hafta önce de UBS işlemcisi Kweku Adoboli, İsviçre'nin en büyük bankalarından UBS'i, Avrupa hisse senedi vadeli endeks işlemleri ile 2.3 milyar dolar zarara uğrattığı iddiasıyla 15 Eylül tarihinde tutuklandığında UBS hisselerinin fiyatı Zürih borsasında %10.8 değer kaybetti.

2010 yılında kurumların kendi adına işlem yapmasını engelleyen kurallar getiren Amerikalı düzenleyiciler, işlemcilerin bu denli büyük riskler almasındaki temel motivasyonun, ikramiyelerinin yönettikleri şirket portföylerinin getirisine bağlı olması, fakat edilen zararların ücretlerine negatif yansımaması olduğunu düşünmüş olmalılar ki, şu sıralar Washington'da kurumlar arasında tartışılan yeni bir taslak işlemcilerin ikramiyelerinin yönettikleri portföyün mutlak getirisine göre değil, elde ettikleri komisyonlara ya da spread'lere göre belirlenmesini öngörüyor ve Ekim ayı başlarında yürürlüğe girmesi bekleniyor. Bu tasarı, yaşanan küresel ekonomik krizin günah keçisi olarak finans sektörü çalışanlarını gören geniş halk kitlelerini rahatlatır mı tahmin etmek güç ama küresel krizlerle boğuşan finansal piyasalara bir de 'rogue trader' denilen yetkisiz işlemci şoklarını yaşatmamak adına çok faydalı olacağı kesin.