IŞİD çetesi Diyarbakır’ı da Balıkesir’i de vurdu
IŞİD çetesinin Irak topraklarının önemli bölümünü işgal etmesi ve terör estirerek insanlık dışı katliamlar gerçekleştirmesi, insani ve siyasal boyutlarının yanısıra Türkiye’nin ekonomisine de bir darbe vurdu. Mal ihracatında Türkiye’nin Almanya’dan sonra ikinci büyük pazarı olan Irak, müteahhitlik alanında da Türkiye için önemli bir ülke durumundaydı.
IŞİD çetesinin Irak harekatı Türkiye’nin Irak’a ihracatında keskin bir düşüşe neden oldu. Haziran ayında Türkiye’nin Irak’a ihracatı, mayısa göre yüzde 29 düşerek 745 milyon doların altına indi. Mayıs ayına göre Türkiye’nin ihracatında meydana gelen 795 milyon dolarlık düşüşün 306 milyon dolar ile yüzde 38.5’i Irak pazarındaki kayıptan kaynaklandı. Sonraki aylarda bu kaybın daha da büyüyeceği açık.
Türkiye açısından küçümsenmeyecek düzeyde olan bu hasara iller düzeyinde baktığımızda ciddi düzeyde zarar gören ve görecek olan illerin sayısının hiç de az olmadığı ortaya çıkıyor.
İllerin yılın ilk 5 ayındaki toplam ihracatları içinde Irak’ın payı yüzde 15’ten fazla olan illerin sayısı 28’i buluyor. Bu iller sadece Güneydoğu illerinden de oluşmuyor ve Türkiye’nin her yanına yayılıyor.
Örneğin Afyonkarahisar yılın ilk 5 ayında ihracatının yüzde 30’dan fazlasını Irak’a yaptı. Balıkesir’in 5 aylık ihracatında Irak’ın payı yüzde 18.82 düzeyirnde. Bolu ihracatının yüzde 45’ini Irak’a yapıyor.
5 aylık ihracat içinde Irak’ın payı, Adana’da yüzde 21.85, Çorum’da yüzde 16.63, Erzurum’da yüzde 16.58, Gümüşhane’de yüzde 28.04, Kayseri’de yüzde 17.77, Konya’da yüzde 15.68, Malatya’da yüzde 15.03, Mersin’de yüzde 29.36, Nevşehir’de yüzde 15.10, Niğde’de yüzde 15.20, Osmaniye’de yüzde 58.41, Samsun’da yüzde 16.34 düzeyinde. İhracatında Irak’ın payı yüksek olan iller görüldüğü gibi bölge illerinin dışında Kuzey’den Güney’e, Doğu’dan Batı’ya çok sayıda ili kapsıyor.
Doğal olarak bölge illerinin ihracatında Irak’ın payı oldukça yüksek. Irak’a ihracatın payı Şırmak’ta yüzde 97.32, Mardin’de yüzde 90.77, Bingöl’de yüzde 70.12, Tunceli’de yüzde 67.03, Muş’ta yüzde 64.29, Siirt’te yüzde 47.13, Diyarbakır’da yüzde 46.07, Batman’da yüzde 40.66, Şanlıurfa’da yüzde 37.57, Bitlis’te yüzde 36.57 ve Gaziantep’te yüzde 35.11 düzeyinde.
Bölge illerinin Irak’taki gelişmelerden çok olumsuz etkileneceği açık. Güneydoğu dışında en fazla etkilenebilecek illerin başında Osmaniye, Bolu, Afyonkarahisar, Mersin, Gümüşhane, Adana, Balıkesir ve Kayseri yer alıyor.
Haziran’da Irak’a ihracatta meydana gelen düşüşe iller düzeyinde baktığımızda hangi illerin en sert şekilde etkilendiği ve etkileneceği de görülüyor. Mayıs ayına göre haziranda Irak’a ihracatta miktar olarak en büyük düşüş İstanbul’da gerçekleşti. İstanbul’un toplam ihracatı 310 milyon dolar düşerken bunun 113 milyon dolar ile yüzde 36.45’i Irak’taki kayıptan kaynaklandı. İstanbul gibi ihracatı miktar olarak yüksek ve pazar zenginliği olan bir il için bile Irak’ın hasarının bu kadar yüksek olması dikkat çekici bir durum.
Haziran’da aylık ihracatı 48 milyon dolar düşen Gaziantep’in Irak hasarı 55 milyon doların üzerinde. Yani IŞİD etkisi olmasaydı Gaziantep’in ihracatı haziranda düşmek yerine artış gösterecekti.
Ankara için de benzer bir durum söz konusu. Ankara toplam iharcatını haziranda yaklaşık 30 milyon dolar artırırken Irak’taki kaybı 16 milyon doların üzerinde oldu. Irak olmasaydı Ankara’nın ihracat artışı yarıyarıya daha yüksek olacaktı.
Haziranda Adana’nın ihracatında meydana gelen 21 milyon dolarlık düşüşün yüzde 58.5’inin, Kayseri’nin ihracatındaki 11.9 milyon dolarlık düşüşün yüzde 75’inin, Balıkesir’in ihracatındaki 5.9 milyon dolarlık düşüşün yüzde 93’ünün, Aksaray’ın ihracatındaki 3.3 milyon dolarlık kaybın yüzde 75.6’sının, Karaman’ın ihracatındaki 3.8 milyon dolarlık kaybın yüzde 49’unun sorumlusu Irak’a yapılan ihracattaki düşüş oldu.
Irak’taki ihracat düşüşünün toplam ihracat düşüşündeki payı Sakarya için yüzde 20.8, Manisa için yüzde 11.7, Konya için yüzde 17, Samsun için yüzde 21.6, Hatay için yüzde 30.1, Kahramanmaraş için yüzde 22.8 gibi hatırı sayılır düzeylere ulaşıyor.
Bölge illerinden Şırnak’ın hazirandaki ihracat kaybının yüzde 98 ile neredeyse tamamı Irak’tan kaynaklandı. Mardin’in Irak pazarındaki kaybı, toplam ihracatındaki kayıptan bile fazla oldu. İhracat pazarları daha çeşitli olan Diyarbakır ile Şanlıurfa’nın ihracat kaybında Irak’ın payı göreli olarak komşu illerden daha düşük kaldı. Diyarbakır’ın ihracatındaki düşüşün yüzde 25.3’ü, Şanlıurfa’nın toplam kaybının yüzde 27.4’ünü Irak pazarındaki kayıplar oluşturdu.
Bu veriler Irak pazarındaki hasarın çok sayıda il açısından telafisinin çok kolay olmayacağını ve hasarın zincirleme etkilerle büyüyebileceğine işaret ediyor.