İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı ve ‘Arabuluculuk’

Av. Özgür GÜNER

İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı’nın (Kanun Tasarısı); mahkemelerin kuruluş, görev ve işleyişlerinde meydana getirdiği değişikliklerle birlikte kuşkusuz en dikkat çeken yönü, bireysel ve toplu iş sözleşmelerine dayanan işçi alacağı ve işe iade taleplerinde arabuluculuğu zorunlu görmüş olmasıdır. Bilgi notumuzda, Kanun Tasarısı’nın hüküm altına aldığı değişiklikler ve zorunlu arabuluculuk süreci merkeze alınarak incelenecektir.

Arabulucuya başvuru dava şartı sayılacak

Düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle birlikte, işçi alacağı ve işe iade davalarında arabuluculuk dava şartlarından sayılacaktır. Dava, mahkeme öncesinde arabulucuya başvurulmadığı takdirde, dava şartı eksikliğinden reddedilecektir. 12/01/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 115. maddesinde düzenlenen, dava şartı noksanlığının giderilmesi imkanı ise Kanun Tasarısı’nda öngörülmemiştir. Mahkeme dava şartlarını incelerken arabuluculuğa başvurulmadığını tespit ederse, söz konusu noksanlığın giderilmesi için taraflara süre vermeksizin, dava şartı noksanlığından davayı reddedecektir. Belirtmek gerekir ki, yeni düzenlemenin yürürlüğe girmesi ile birlikte arabuluculuğa başvurmak zorunlu olsa da, uyuşmazlığın arabulucu tarafından çözülmesi zorunlu değildir. Taraflar arabulucu huzurunda anlaşamazlarsa, söz konusu uyuşmazlık hakkında dava yoluna başvurmak mümkündür. Tarafların bazı konularda arabulucu huzurunda anlaşmış olması durumunda ise, üzerinde anlaşılan konular hakkında taraflarca dava açılamayacak olsa da irade fesadı ve anlaşmanın geçersizliğini gerektirecek butlan halleri saklıdır. Arabuluculuk sürecine başvuru, karşı tarafın yerleşim yerinin veya davaya konu iş yerinin bulunduğu arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunun görevlendireceği sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne yapılacaktır. Başvurunun yapılmasından, sürecin tamamlanması tarihine kadar geçen sürede zaman aşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez. Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren üç hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hallerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir.

Arabuluculuk ücreti taraflarca karşılanacak

Tarafların arabulucu huzurunda anlaşmaları halinde, arabuluculuk ücreti, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi’nin 2. kısmına göre aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde karşılanır. Tarafların arabulucu huzurunda anlaşamaması halinde ise, arabuluculuk görüşmelerinin ilk iki saatlik bölümü Hazineden, iki saati aşan kısmı ise aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesi’nin 1. kısmına göre karşılanır. Geçerli bir mazeret göstermeksizin arabuluculuk görüşmelerine katılmayan taraf son tutanakta belirtilir ve lehine karar verilmiş olsa bile yargılama giderinin tamamını öder.

İşe iade davalarında arabuluculuk zorunlu olacak

Kanun Tasarısı, iş sözleşmesi feshedilen işçinin, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiası ile bildirimden itibaren bir ay içinde, işe iade talebiyle arabulucuya başvurması gerektiğini düzenlemektedir. Bununla birlikte, huzurunda anlaşılamaması halinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açılabileceği veya taraflar anlaşırlarsa uyuşmazlığın aynı sürede iş mahkemesi yerine özel hakeme de götürülebileceği düzenlenmektedir. Davanın, arabulucuya başvurmaksızın doğrudan açılması sebebiyle dava şartı eksikliğinden reddi halinde ise; kesinleşen kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde taraflar arabulucuya başvurabileceklerdir.

Taraflar, arabulucu huzurunda anlaşamazlar ise, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açılabilecektir. Taraflar arabulucu huzurunda işçinin işe başlatılması konusunda anlaşırlar ise, işe başlatma tarihi ile işe başlatmamanın sonuçları da belirlenir. İşe başlatma tarihi belirlenmemiş ise anlaşma tarihinden itibaren bir ay içinde başvuru şartı aranmaksızın işveren işçiyi işe başlatır. İşe başlatmamanın sonuçları belirlenmemiş ve işçi işe başlatılmamış ise; işçi, İş Kanunu’nda öngörülen tazminatların ödenmesini mahkemeden talep edebilecektir. Bu durumda tazminat, işçinin altı aylık ücreti tutarından az olamaz. İşçinin kararlaştırılan tarihte işe başlamaması halinde ise fesih geçerli hale gelir.

Temyiz kanun yolu tasarıda sayılan davalar için ortadan kalkacak

Kanun Tasarısı ile birlikte, iş davalarında birçok dava türünde, kararların Yargıtay yerine istinaf yolunda kesinleşmesi hüküm altına alınmıştır. Bu davalara örnek olarak, 4857 sayılı Kanun’un 20. maddesi uyarınca açılan fesih bildirimine itiraz davaları, işçiye verilen disiplin cezalarının iptali davaları sayılabilecektir.

İş Kanunu’nda da esaslı değişiklikler öngörülüyor

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Geçersiz Sebeple Yapılan Feshin Sonuçları” başlıklı 21. maddesinde yapılan değişiklikle, işe başlatmama tazminatı ile boşta geçen süre alacaklarının ay esaslı değil parasal miktar esaslı olarak belirlenmesine ilişkin düzenleme yapılmıştır. Böylece işe iade konusunda mahkeme kararıyla ay esaslı olarak hüküm altına alınan bu iki alacağın tahsili amacıyla yeni bir dava açılmasına gerek kalmaması amaçlanmıştır.

Arabuluculuk Kanunu’nda da esaslı değişiklikler öngörülüyor

6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun tanımlar başlıklı 2. Maddesinde yer alan arabuluculuk tanımına “tarafl arın çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması halinde çözüm önerisi de getirebilen” ibaresini ekleyen kanun tasarısı ile kolaylaştırıcı arabuluculuk yerini değerlendirici arabuluculuğa bırakmış ve böylece arabulucunun çözüm önerisi getirebilmesinin önü açılmıştır.

Arabuluculuk Kanunu’nda yapılan bir diğer önemli değişiklik ise, her iki tarafın avukatının da arabuluculuk sürecine katılması durumunda, arabuluculuk süreci sonunda imzalanan tutanağın icra edilebilirlik şerhi almasına gerek olmamasıdır. Kanun Tasarısı’nın 24. Maddesi ile anlaşmazlığın her iki tarafının ve vekillerinin imzasını taşıyan tutanak, icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde belgelerden sayılmıştır.

Zamanaşımı süresi değişiyor

Kanun Tasarısı, 4857 sayılı İş Kanunu’na eklediği ek madde 3 ile, kıdem- ihbar tazminatında, kötü niyet tazminatında, ve eşit davranma ilkesine aykırı davranılmasından kaynaklanan tazminatta zamanaşımını 5 yıla indirmektedir. Böylece, Borçlar Kanunu’nda tazminat alacakları için 10 yıllık zaman aşımı süresi belirlenirken; işçilerin tazminatları için 5 yıllık zaman aşımı süresi öngörülmüştür.