İnsan

Geçtiğimiz hafta iş dünyasının son İK gündemini, dijitalleşmeyi, deprem­de şirketlerimizin bölgeye, çalışanla­rına, yakınlarına dair yaptığı çalışmaları din­leme fırsatım oldu. Tekrar başımız sağ olsun. Pandemi sonrası uzaktan çalışma, EYT, büyük ve sessiz istifa, metaverse, yapay zekâ, yetkin­lik, yetenek yönetimi, çalışan bağlılığı, uzaktan ve hibrit çalışma, kuşak farklılıkları, değişim ve kurum kültürü, İK veri analitiği, çevik ve esnek çalışma oturumlarda, Eduplus İnsan Kaynakla­rı Zirvesi’nde konuşulan başlıklardandı.

Gig ve paylaşım ekonomisi, (kurumsal) giri­şimcilik, well-being (esenlik), T-İnsan, mutlu­luk yöneticisi, esnek yan haklar, şirket akade­mileri son yılların başlıklarından. ChatGPT, Neuralink, robotik, evrensel temel gelir cabası. Elon Musk’ın insan beynine çip takma projesi Neuralink’in insanlı test çalışması geçtiğimiz hafta ABD’de ret cevabı aldı. Aynı Elon Musk’ın uzun zamandır dikkat çektiği yapay zekânın risklerine dair bir uzlaşma, AB’nin bu konuda­ki taslak yasa tasarısı dışında, henüz dünya üze­rinde yok.

2015’te bir küresel otomobil markasının fab­rikasında, iş kazası ile robotun işçiyi öldürme­sini haber yapan FT muhabiri Sarah O'Connor tesadüf gibi görünse de ChatGPT’nin makale, kod yazması yakında eğitim, habercilik gibi bir­çok meslek grubunu ve akademiyi baştan sona değiştirecek. Üniversitelerin tarihçesi ve son iki sanayi devrimi ile ilişkisi dikkate alındığın­da, kalifiye işgücünün işsiz kalmasının sancıla­rını dünya ekonomisi yapışkan enflasyon süre­cinde ne kadar taşıyacak? ABD’de son istihdam verilerinde part-time çalışanlardaki ciddi yük­seliş gözden kaçıyor.

2008 Lehman Biraderler sonrası dünya aynı değil artık. 2000’den sonra hızlanan M2, para ve sermaye piyasaları (enflasyon) balonları dı­şında dijital ekonomiyle aynı hızda GSYİH bü­yümesini dünyaya getirmedi. Endüstri 4.0 ve uzay ekonomisi finansal ekonominin bileşik fa­izle çarpan etkisine aynı büyüklükte cevap ve­remiyor.

Türkiye’nin işgücü ve istihdam yol haritası

Yapay zeka, metaverse, robotik, kripto para­lar gibi dijital ekonomi mevzuatının hızla geliş­tirilmesi ilgilendirdiği çoklu boyutlar açısından gerekli. İşletmelerde insansı robot kullanımına verilecek teşviklerden, amortismana fütüristik görünen konular çok uzak değil. Pandemi ile ol­maz denilenleri hâlihazırda iş dünyamız ve in­san (kaynakları) yaşıyor. Uzaktan ve part-time çalışma yönetmeliği dışında, ortak (shared) ofis kullanımı, freelance çalışma bütünsel düşünül­meli. Sağlık sigortaları, yemek çekleri gibi esen­lik uygulamaları, kıdem tazminatı fonu, vb. artık düzenlenmesi gerekiyor. İş sağlığı ve güvenliği uzmanı gibi endüstriyel psikolog (iş yeri psiko­loğu) zorunluluğu dikkate alınmalı.

Başta enflasyonun olumsuz etkileri malum. Deprem sonrası şirketlerin özverili katkılarına şahit olduk. İş Kanununun haklı fesih durum­ları dışında kalan, özellikle performans nede­ni ile yol ayrımına gidilen personelin, normal­de hak ettiği, yasal sürece dönmüş tazminat ve primlerinin de (zaten özkaynaklarda ve bütçe­lerde karşılığı var) böyle bir dönemde tekrar değerlendirilmesi insan odaklı bu çalışmaları taçlandıracaktır. İK yöneticilerimizin ortak gö­rüşü insanı odağa koyan şirketlerin başarılı ola­cağı yönünde. Başka bir husus, 2 yıllık MYO’lar­da öğretim görevlisi olmak için gereken yüksek lisans şartı. 2013 öncesi tezsiz yüksek lisans ya­panlar doktora yapabiliyor, profesörlüğe kadar ilerleyebiliyor ama MYO’larda kadroda kalmak için, üç yıl içinde tezli yüksek lisans programını tamamlaması gerekiyor.

2021 İŞKUR verilerine göre kabaca, ön li­sans ve üstü işsizlerin genele oranı %25, otuz yaş altının genele oranı ise yarısına yakın. Üs­telik Türkiye nüfusu yaşlanıyor. Bireysel emek­lilik ve kreş gibi şirketlerin emeklilerine yaşlı bakım evi kurma zorunluluğu veya teşvikleri­nin düşünülmesi gerekiyor. Takasbank TEFAS uygulaması gibi, kıdem tazminatı fonu oluştu­rulduğunda, çalışanlar kimin emeklilikteki yan hakları daha iyiyse, BES’teki gibi emekli olaca­ğı şirketi de seçebilmeli. Neden olmasın?

Üretim faktörlerinden emek ve girişimciyi yani insanı ilgilendiren son başlıklar bunlar. Bu vesile ile tüketimi çağrıştıran kaynak kelimesi­ne de bir alternatif bulunmalı.