İlk çeyrekte rekor bütçe açığının işareti geldi
Yeni ekonomi yönetimi, ekonomiyi rasyonel zemine oturtma hedefiyle başlattığı, ancak kamuda tasarruf ayağı eksik olduğu gerekçesiyle eleştirilen programda kararlılık mesajlarını seçimlerin ardından daha net vermeye devam ederken, ilk çeyrekteki Hazine gelir-gider dengesi, Orta Vadeli Program’da (OVP) da öngörüldüğü gibi 2024 yılında yüksek bir bütçe açığı verileceğini, kamu mali dengelerinde kalıcı iyileşmenin zaman alacağını ortaya koydu.
Hazine’nin ocak-mart döneminde rekor düzeye ulaşan nakit açığı, 9 günlük bayram tatilinin ardından 15 Nisan Pazartesi günü açıklanacak merkezi yönetim bütçesi ilk çeyrek sonuçlarında da olası yüksek tutarda bir açığın işaretini verdi. Merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan “genel bütçe”nin nakit bazda gelir ve giderleri arasındaki farkı ifade eden Hazine nakit açığı, ilk çeyrekte 570,3 milyar lira ile rekor bir düzeyde gerçekleşti.
Bütçe açığı için öncü gösterge
Mali açıdan kamu kesimi; merkezi yönetim, sosyal güvenlik kurumları, yerel yönetimler ve KİT’ler olmak üzere dört kesimden oluşuyor. Genel bütçeye dahil idareler, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurumlar, merkezi yönetimi oluşturuyor. “Hazine nakit dengesi” merkezi yönetim bütçesinin en büyük bölümünü oluşturan genel bütçenin gelir ve giderleri arasındaki farkı gösteriyor. Hazine nakit gerçekleşmelerindeki tablo, büyük oranda merkezi yönetim bütçe açığının boyutunu yansıtıyor. Bu nedenle, sonuçları alınan ilk çeyrek Hazine nakit dengesi, bayram sonu açıklanacak Merkezi Yönetim Bütçe verileri için öncü gösterge niteliği taşıyor.
Martta aylık açık
166,8 milyar Hazine ve Maliye Bakanlığı, mart ayı Hazine nakit gerçekleşmelerini açıkladı. Buna göre Hazine mart ayında nakit bazda 518,3 milyar lira gelir elde ederken, 685,1 milyar liralık harcama yaptı ve böylece geçen yılın aynı ayındaki tutara göre yüzde 418,8 daha yüksek olmak üzere 166,8 milyar lira nakit açığı verdi. Mart ayı nakit açığı, önceki iki aya göre ise daha düşük gerçekleşti. Revize verilere göre bu yıl ocak ayında 201,5 milyar, şubatta ise 202 milyar lira ile aylık bazda tarihi en yüksek nakit açığı verilmişti.
İlk çeyrekteki rekor açık
Hazine nakit açığı, mart ayında önceki iki aya göre daha düşük gelmekle birlikte ilk çeyrek itibarıyla yüksek düzeyde gerçekleşti. Ocak-mart dönemi itibarıyla Hazine’nin nakit bazda gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 112,8 artışla 1 trilyon 703,9 milyar lira olurken, harcamaları yüzde 114,1 artışla 2 trilyon 274,7 milyar liraya ulaştı. Böylece ilk üç aydaki nakit açığı yüzde 121,1 artışla 570,3 milyar liraya yükseldi.
657 milyar TL borçlandı, 319,4 milyar geri ödedi
Üç ayda gerçekleşen toplam giderlerin milyar 2 trilyon 49,5 milyarını geçen yıla göre yüzde 110,5 artan faiz dışı harcamalar, 225,2 milyar lirasını ise yüzde 154,8 oranında artış gösteren faiz ödemeleri oluşturdu. Anılan dönemde Hazine’nin faiz dışı nakit açığı da yüzde 99,8 artışla 345,6 milyar lira oldu. Ocak-mart döneminde vadesi gelen iç borçları dolayısıyla toplam 227,3 milyar liralık geri ödeme gerçekleştiren Hazine, bu dönemdeki devlet iç borçlanma senedi ihraçları ile toplam 497,4 milyar lira tutarında yeni iç borçlanmaya gitti. Böylece Hazine’nin ilk üç aydaki net iç borçlanması 270,1 milyar lira olarak gerçekleşti.
Hazine, dış borçlarda da 92,1 milyar liralık geri ödemeye karşılık 159,6 milyar liralık yeni borçlanmaya gitti, böylece net bazda 67,6 milyar lira dış borç almış oldu. Buna göre, üç ayda toplamda 319,4 milyar liralık iç ve dış borç geri ödemesi gerçekleştirip, toplamda 657 milyar liralık yeni borçlanmaya giden Hazine’nin toplam net borçlanması 337,6 milyar lira oldu.
Hazine, ilk çeyrekteki nakit açığının 270,1 milyarı iç, 67,6 milyarı dış olmak üzere 337,6 milyar liralık bölümünü toplam net borçlanma ile finanse ederken, 231,8 milyar lira tutarında da kasa-banka kullanımı gerçekleştirdi. Üç ayda Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’ndan (TMSF) 82,6 milyon liralık aktarım ve 751,4 milyon liralık da devirli-garantili borç geri dönüşü ise açığın finansmanına sembolik bir katkı yaptı. Buna göre Hazine, nakit açığının yarıdan fazlasını net iç ve dış borçlanma ile, kalan bölümünü ise büyük oranda kasadan karşılamış oldu.
Üç aylık açık 2023’ün tümüne yakın Hazine’nin ocak-mart ayı nakit gerçekleşmelerinde ortaya çıkan açık, 2023’ün tümündeki 625,8 milyar liralık tutara yaklaşırken, önceki yılların tümünde verilen açıkların büyük farkla üzerinde gerçekleşti.
Son on yıla bakıldığında hızla artan nakit açığının, özellikle son iki yılda ise katlanarak büyüdüğü dikkati çekti. Yıllık bazda 2014’te 21,7 milyar, 2015’te 17,2 milyar lira olan Hazine nakit açığı, 2016’da 38 milyarı, 2017’de 60 milyarı, 2018’de 70 milyarı, 2019’da 130 milyarı, 2020’de 180 milyarı aşmış, büyük depremlerin yaşandığı ve genel seçimlerin yapıldığı 2023 yılının tümünde ise 625,8 milyar lira ile rekor kırmıştı.
2024’ün ilk üç ayında 570 milyar lirayı aşan nakit açığı, yılın tümündeki merkezi yönetim bütçe açığının geçen yılki 1 trilyon 375 milyar liralık düzeyinin çok üzerinde gerçekleşeceğine işaret ediyor. OVP’de de bu yılın tümünde 2 trilyon 651,9 milyar lira tutarında bir merkezi yönetim bütçe açığı öngörülüyor ve nakit gerçekleşmeler bu hedefle uyumlu bir seyir izliyor.