İlk 4 ayda 70 ilin bütçesi açık verdi

Aldığı bütçe harcamasından daha fazla bütçe geliri sağlayan illerin geçen yıl ocak-nisan döneminde 18 olan sayısı, bu yıl aynı dönemde 11’e düştü.

Aldığı harcama ve sağladığı gelire göre bütçeye net katkı veren illerin geçen ocak-nisan döneminde 18 olan sayısı, bu yıl aynı dönemde 11’e düştü. İlk dört ayda başta İstanbul olmak üzere 11 il, aldığı bütçe harcamasından daha fazla gelir yaratarak bütçeye net bazda fazla verdirirken, sağladığı gelir kendisine yapılan harcamanın da altında kalan diğer iller ise bütçeye açık üretti. Buna göre gelir-harcama dengesi eksi olan illerin geçen yıl 63 olan sayısı bu yıl anılan dönemde 70’e çıktı. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre, anılan dönemde merkezi yönetim bütçesine en büyük net katkıyı 357,4 milyar lira ile yine İstanbul yaptı. Dört ayda 421,9 milyar lira ile bütçe gelirlerinin tek başına yüzde 39,7’sini sağlayan İstanbul, harcamalardan ise 64,5 milyar lira ile yüzde 4,5 pay aldı.

İstanbul’dan elde edilen bütçe geliri geçen yıla göre yüzde 49,8, bu ile yapılan bütçe harcaması yüzde 30,2, ilin bütçeye net katkısı yüzde 42,3 arttı. Net katkı tutarında İstanbul’u 89,3 milyarla Kocaeli, 67,8 milyarla İzmir, 30,2 milyarla Ankara ve 11,5 milyarla Bursa izledi. Daha sonra 11,3 milyarlık net katkıyla Mersin, 6 milyar net katkı ile Tekirdağ, 1,8 milyarla Antalya, 1,4 milyarla Yalova, 1,2 milyarla depremzede illerden Hatay ve 1 milyar lira ile Zonguldak geldi.

Geçen yıl aynı dönemde bu 11 ilin yanı sıra Adana, Aksaray, Çanakkale, Karabük, Kilis, Manisa ve Muğla illerinin de bütçeye net katkısı pozitif olarak gerçekleşmişti. İlk dört ayda bütçeye net katkısı pozitif olan 11 il toplamda 834,4 milyar lira ile bütçe gelirlerinin yüzde 78,5’ini sağlarken, bütçeden 255,6 milyar lira ile yüzde 17,7 pay aldı.

11 ilin toplam net katkısı 578,8 milyar lira olarak gerçekleşti. Aynı dönemde negatif katkılı 70 il ise bütçeye 110,9 milyar lira gelir aktarırken, toplamda 316,7 milyar bütçe harcaması aldı ve net 205,8 milyar liralık bütçe açığı yarattı. 70 il, dört aylık bütçe gelirinin yüzde 10,4’ünü sağlarken, bütçe harcamalarından yüzde 21,9 pay aldı.

Anılan dönemde bütçeye açık yaratan 70 il içinde net katkısı negatif olan illerin başında 10,5 milyar lira ile Diyarbakır geldi. Bu ili 8,2 milyarla Şanlıurfa, 7,3 milyarla Van, 6,9 milyarla Kayseri, aynı tutarla Konya, 6,4 milyarla Gaziantep, 5,9 milyarla Şırnak, 5,4 milyarla Erzurum, 5,1 milyarla Hakkâri ve aynı tutarla depremzede illerden Kahramanmaraş izledi.

Açığın büyüğü merkezden

Dört aylık merkezi yönetim bütçe gelirlerinin 117,4 milyar lirayla yüzde 11’i “merkez”den toplanırken, faiz, personel ödemesi, cari transferler ve diğer genel yönetim giderleri olmak üzere toplam bütçe harcamalarının ise 872,9 milyar lira ile yüzde 60,4’ü merkezden yapıldı. Merkezden yapılan tahsilat ve harcamalarda 755,5 milyar liralık bir bütçe açığı ortaya çıktı.

Böylece, 11 ilden sağlanan fazlanın diğer 70 il ve merkezde oluşan açığı önemli oranda aşağı çektiği ilk dört ayda, buna rağmen bütçe 382,5 milyar lira ile rekor düzeyde bir açık verdi. Ocak-nisan döneminde ülke genelinde vergiler, çeşitli cezalar, harçlar ve diğer kalemlerden oluşan toplam bütçe gelirlerinde 2 trilyon 521,7 milyar liralık bütçe geliri tahakkuk ederken, aynı dönemdeki tahsilat 1 trilyon 62,7 milyar lirada kaldı.

Geçen yıl ilk dört ayda yüzde 44,6 olan tahsilatın tahakkuka oranı yüzde 42,1’e geriledi. Vergi ve toplam bütçe gelirlerinde tahsilat/tahakkuk oranında son yıllarda düşüş seyri dikkati çekiyor. Bunda, geçmiş yıllardan devreden vergi ve bütçe alacaklarının da payı bulunuyor. Bütçe gelirlerine ilişkin tutarlar; geçmiş yıllara ait tahakkuk ve tahsilatları da içeriyor.

En yüksek tahsilat Kocaeli ve Tunceli’de

Tahsilat/tahakkuk oranı en yüksek il yüzde 70,6 ile yine Kocaeli olurken, bu ili yüzde 57,7 ile Tunceli, yüzde 56,4’le Yalova, yüzde 52,6 ile Bayburt izledi. Diğer 77 ilde ise tahsilat/tahakkuk oranının yüzde 50’nin altında kaldığı dikkati çekti. Söz konusu oran özellikle Şırnak’ta yüzde 9, Batman’da yüzde 8,1, Kilis’te yüzde 8 ve Mardin’de yüzde 7,9’la son derece düşük kalırken, vergilerden yapılan ret ve iadeler sonucu Karabük’te ise “eksi” (-) yüzde 2,5 olarak gerçekleşti.

Depremzede illerde durum

6 Şubat depremlerinde büyük kayıp yaşayan 11 ilde toplam merkezi yönetim bütçe gelirleri tahakkuku ilk dört ayda geçen yılın eş dönemine göre yüzde 23,2 artışla 136,7 milyar lira olurken, tahsilat tutarı ise yüzde 6,5 azalarak 32,4 milyar lirada kaldı. İlk dört aylık dönemlere göre tahsilatın tahakkuka oranı yüzde 31,2’den yüzde 23,7’ye geriledi. Ancak depremzede illerin 7’sinde tahsilat geçen yıla göre artarken, 4’ünde düşüş gösterdi.

2022’nin aynı dönemine göre tahsilatın en fazla düştüğü depremzede il yüzde 84,6 ile Kilis, en fazla arttığı il ise yüzde 63,8’le Diyarbakır oldu. Bütçe geliri tahsilatı Kilis dışında Kahramanmaraş’ta yüzde 33,1, Hatay’da yüzde 28,4 ve Elazığ’da da yüzde 15,7 azaldı. Tahsilatın tahakkuka oranı ise yüzde 36,3’le en yüksek Malatya’da ve yüzde 8’le en düşük Kilis’te gerçekleşti.