İklim krizi
Merkez bankalarının iklim krizindeki rolüne Fed kapıyı tamamen kapattı. Economic Club of New York sonrası aktivistler, Fed Powell’ın konuşması esnasında, son iki ayda ikinci kez protesto yaptılar.
“24th Jacques Polak Annual Research Conference” bu sene IMF’in eski baş ekonomisti Ken Rogoff katkıları adına düzenlenirken, Powell’ın sahte Zelensky ile telefon görüşmesinden sonraki en büyük iletişim skandalı gerçekleşti.
“Muhteşem iletişimle piyasaları ne güzel hazırladılar” diye merkez bankacılığında iletişim örneği olarak gösterilen Fed’in, üstelik hukuk kökenli başkanı sinkaflı iletişimiyle tarihe geçen bir cümle sarf etti. Kapıyı kapatmayla ilgili “…ing” fiil çekim eki ile biten cümlesindeki tonun güvercin veya şahin tonla mı yapıldığından ya da bir sonraki doğaçlama (?!) metninde hangi kelimelerin değiştiğinden daha önemli ve muhtemelen agresifleşmesinin nedeni olan konular var.
Önce Fitch sonra Moody’s tarafından gelen kredi notu indirimi. Fed’in yumuşak iniş söylemi, güçlü istihdam, ortodoks para politikası ve faiz artışları ile kontrol altına alındığı iddia edilen enflasyon sırasında niye böyle oldu ki? Niyesi bir kenara aşağı yönlü indirimde kredi derecelendirmeciler çok geç ve düşük kaldı.
40 trilyon dolara hızla koşan bir kamu borcu ve rekor bütçe açığı ile rekor faiz ödemeleri sebeplerden biri. Son hazine ihalesine gelen rekor düşük talep ve ihale sırasında bir Çin’li bankanın hacklenmesi ile ihalenin riske girmesi, vadelerin giderek kısalması, Çin ve Japonya ile Fed başat rekor tahvillerden kaçış sorunlardan bazıları. Fed’in 1 trilyon doları aşan tahvil zararına ek bankaların taşıdığı portföy zararı 600 milyar dolara yakınken, kredi kartı batık ve şirket iflas oranlarının tarihi zirvelerinde olması diğer sorunlar.
Enflasyonun hedeften uzak olmasına karşılık faiz artışları ile bu sene altı bankanın, en son WeWork şirketinin battığı düşünülünce, IMF kapısı arasında courant d’air’de kalan Powell soğuk rüzgârlar estiren cümlesi ile iklim krizi yaratmasın da kim yaratsın? Ana akımda ABD hazinesinin dolar bastığı ve kendi parası ile borçlandığı için sorun olmadığı yorumu yapılıyordu.
Eğer bu artan borç ve faiz sorun değilse TL cinsi borçlanmanın da sorun olmaması gerekir. Yani vergi şart değil. Ama o baz para, arkasında koca ABD ekonomisi var deniyor. Rekor bütçe ve cari açık, kamu borcu/GSYİH o kadar küresel markaya rağmen oluşmuş durumda. Aynı düzlemde olmayınca ve sorunlar doğru tespit edilmeyince reçete diye söylenenler acı olmak dışında beklenen faydayı sunmuyor.
Ekonomi yorumlarında ana akımda bu tezatlardan çok var. Rusya Ukrayna Savaşını, depremi dikkate almayanlar bugün İsrail Savaşından bahsediyor, süre lazım diyor. Enerji ve arz enflasyonunda politika faizine dokunmayın diyen Bernanke vd. (2004) idi. Talep, ücret, hizmet enflasyonu derken şirket (fahiş kar) enflasyonu hala göz ardı ediliyor.
CDS’lerimiz düşerken dış borç faiz, KKM faizi devir edilmesine rağmen iç borç faiz ödemelerimiz artıyor. Oysa iddia tersiydi ana akımda. Tek dövizli opsiyon KKM’ye örtülü faiz artışı denmiş, kur başlangıç seviyesine dönünce işe yaramadığı iddia edilmişti. Haziran’dan beri daha fazla kur ve açık faiz hareketine karşılık düşmeyen enflasyon için aynı kesimden bir ses yok. Kur korumalı mevduat döviz olarak ifade edilmez.
Burada da çok anlattık, aynen “swap hariç net rezerv” diye bir tanımın ve hesaplamanın dünyada ve literatürde olmaması gibi. Likidite başka şey, rezerv başka şey. IMF’in döviz likidite hesabı ve tüm merkez bankaları için raporlanan güncel rakamlar zaten sitesinde var. Enflasyon hedefi niye %2 veya %5 dünyada bilimsel bir açıklaması yokken bu sorgulanmıyor bizde mesela. Reel faiz yok yabancı o yüzden gelmiyor deniyor.
Bir ara 140 ülkenin politika faizi enflasyonunun altındaydı, hala kallavi bir sayıda. (Reel) faiz vermek devletlerin yükümlülüğü değildir ama enflasyonu yönetmek yükümlülüğüdür. AB’de mevduat faizleri yıllardır enflasyon altında. ABD tahvilleri reel faiz sunuyor ama kaçan kaçana. Üstelik CDS’leri çok düşük ve ülke notuna rağmen. Ortodoks para politikasının tek çözüm ve iktisat biliminin bizzat kendisi gibi sunulması monopol piyasa yaratırken, serbest piyasaya sürekli dem vurulması gibi daha çok tezat var.