İkili para

(TL/dolar-euro) sistemi dövizdeki oynaklığı artırıyor

Dövizdeki fiyat oynaklığının arkasında 2 önemli sorun var. (1) Döviz piyasamız sığ. (2) Türkiye’de ikili para (TL/Dolar-Euro) sistemi var.

Döviz piyasasında arz talebi zorlukla karşılıyor. Talebin karşılanması için; (1) Birikimli döviz stokunun dönmesi (ana para-taksit-faiz ödemelerinin aksamaması) gerekiyor. (2) Her ay cari açığı kapatmak için 6 milyar doların doğrudan yatırım, portföy yatırımı veya kredi olarak ülkeye girmesi gerekiyor.

Sığ piyasada örneğin Botaş gaz parası ödemek, Tüpraş petrol parası ödemek, bir büyük kuruluş ithalat faturası ödemek için döviz alımı yaptığı gün döviz fiyatı artıyor. Türkiye piyasasına giren yabancı yatırımcılar ertesi gün çıkabiliyorlar. Girişleri ve çıkışları sığ bir piyasada döviz kurlarında oynaklık yaratıyor.

İkili para sisteminin piyasayı nasıl etkilediğini Ercan Kumcu anlatıyor. Ercan Kumcu’nun anlatımı ile, “Türkiye ekonomisinde “para ikamesi” olgusu hala oldukça güçlü.

“Para ikamesi” yerli para yanında yabancı paranın da kullanılabilmesine deniyor. Bu olgu genellikle toplam mevduatlar içinde yabancı para mevduatlarının payıyla ölçülüyor.

(Bir ara bilgi: 2013 Aralık ayında yurtiçi yerleşiklerin TL mevduatı 533 milyar TL. Yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduat hesaplarında 119 milyar dolar var. Yaklaşık 240 milyar TL eder. Demek ki döviz mevduatı, TL mevduatın yüzde 45’i oranında. Veya toplam mevduatın yüzde 31’i döviz mevduatı.)

Çeşitli makro ekonomik beklentiler oluşturulurken, döviz kurlarının önemli bir parametre olması aslında “para ikamesi” olgusunun daha doğru bir tanımı. Türkiye’de devletin dahi dolar üzerinden ihale yapması “para ikamesi” olgusunun ne denli güçlü olduğunu gösteriyor.

Ekonomide iyi bilinen teorilerden biri “para ikamesi” olgusunun tam olduğu ekonomilerde (bir paranın diğer paranın yaptığı tüm işlevi yapabilmesi) döviz kuru belirsiz (indetermined) olur.

İkame gücünün tama yakın olması ise döviz kurlarındaki oynaklığı artırır. Çeşitli dönemlerde farklı nedenler öne çıksa da, Türkiye’de döviz kurlarındaki oynaklığın ana nedeni yabancı yatırımcıların portföy tercihinin değişmesinden çok, “para ikamesi” olgusu ve döviz piyasasının sığlığıdır.”