İhracatın şampiyonu un sektörünün 500 milyon dolarını kim kurtaracak

Mardin sanayisi durma noktasında, bir un fabrikası daha konkordato ilan etti. Mar­din Life‘tan Mehmet Nezir Güneş’in haberine göre “buğday ve un sektöründe 54 fabrikanın yer aldığı Mardin OSB’de bulunan fabrikaların yarısı üretimi durdurdu. İhracatın azalması, ye­rel sanayicilerin mali durumunu olumsuz etki­lerken, birçok işletme iflasın eşiğinde, durum Mardin’in ekonomik yapısını tehdit ediyor.”

Un ihracatçıları 2024’ü 500 milyon $ kayıpla kapatıyor

2023’te 1 milyar 466 milyon dolarlık un ihraç eden ihracatçılar 2024’ü zararla kapatıyor. TU­SAF verilerine göre, geçmişte küresel gıda tica­retinin yıldızı olan un ihracatçıları “2024’ü yüz­de 40 düşüş, 500 milyon dolar ihracat kaybıyla kapatacak. 2024 yılı ihracatının 1 milyar dolar olması tahmin ediliyor. Yapılamayan 500 mil­yon dolarlık un ihracatı sektörde endişe yaratı­yor, kapanan un fabrikası sayısı önceki yıla gö­re arttı.

Bu şatlarda ihracat yapmak çok zor

İhracat kaybının sektöre zararı net olmasa da fabrikaların kapasitesi yüzde 40 düştü, iş­ten çıkarmalar yaşanıyor. Daha çok hangi ülke ihracatında düşüş yaşanıyor sorusuna “160 ül­keye ihracat yapıyoruz, fiyatlar nedeniyle ihra­cat yaptığımız tüm ülkelerde düşüş yaşıyoruz” açıklaması yapan TUSAF kaynakları, Rusya’da un fabrikalarına “desteklerle beraber 150 dolar­dan buğday verildiği haberlerinin de doğruyu yansıttığını” ifade ediyor.

İhracatın şampiyonları kırgın

Türkiye İhracat Seferberliği Programı’nda konuşan Ticaret Bakanı Ömer Bolat, “İhracat­çılarımıza yeni teşvikler ve destekler geliştir­meye devam edeceğiz. 56 milyar TL’lik bakan­lık bütçesinin yüzde 60’ının ihracatçıya destek amaçlı kullandırılacağını” söylerken, “İhraca­tın şampiyonu uncular yıllara sari politikala­rın kurbanı ekonomideki dengesizliğin bedelini ödüyoruz. Söz konusu desteklerin neden kendi­leri için seferber edilmediği, 500 milyon dolar­lık ihracat kaybının ne pahasına göze alındığını sorguluyor.”

Stok çok, ekmek yok

Tarımda bolluk yılı da yokluk yılı da yöne­tilmeyi gerektiriyor. 2023’teki bolluk yılı ön­cesi ithal edilen buğdaylarla şişen buğday sto­ku/yüksek taban fiyatı gibi nedenlerden ötü­rü buğday piyasalarında denge bozuldu. TMO buğday stokunu eritebilmek için buğday it­halatını yüzde 15 ile sınırlandırdı. İthal edi­len buğday ile un yapıp ihracat yaparak Türki­ye’de uzun yıllardır ihracatın şampiyonu olan un sektörü artık ihracat yapamıyor. “Un fabri­kaları, dünya fiyatları 250 dolar iken TMO’dan 340 dolara buğday alarak un yapıp ihracat yap­mak mümkün değil” diyor.

İçerdeki buğdayın protein değerlerinin ye­terli olmadığı yönündeki iddialara TMO, “stoklarımızdaki ekmeklik buğdaylar grubuna göre değişen fiyatlarla satışa açılmakta ve ihra­catçılarımız, ihtiyaçları doğrultusunda istedik­leri kalitede ekmeklik buğdaya ulaşabilmekte­dir” diyor.

“İç piyasada satış yapan un fabrikalarının du­rumu görece iyi olsa da, özellikle Doğu Anado­lu’da faaliyet gösteren ve satışının önemli bö­lümünü ihracat ile yapan un fabrikaları zor du­rumda. “Mardin’deki 52 un fabrikasının sadece beş tanesi çalışıyor, gerisi yüzde 50 atıl kapa­siteyle açık. Bu gidişle 2025’de Türkiye’de 350 fabrika kalacak” diyen un fabrikası sahipleri “bıçak kemiğe dayandı” diyorlar ekonomi yöne­timinden destek bekliyorlar.

2025’te buğday fiyatı düşecek

Dünya Bankası’nın Emtia Piyasaları Görünü­mü raporuna göre, 2025’te artan küresel tahıl arzı nedeniyle buğday fiyatının yüzde 21 düşe­rek 265 dolar olması öngörülüyor.

Stoklarımızda 2025 hasat dönemine kadar yetecek buğday var

Mısır ve eskiden buğday aldığımız Rusya ar­tık bizim pazarlarımıza uygun fiyata un satıyor. 2024’te 1 milyon ton un satan Rusya’nın 2025’te 1,5 milyon ton un satması öngörülüyor. Yılba­şından sonra “buğday ithalatında “yüzde 70’e 30” düzenlemesi olabilir” beklentisine yöne­lik TMO, “Ticaret Bakanlığı tarafından 7 Ekim 2024 tarihinden cari tarihe kadar TMO’ya gön­derilen ekmeklik buğday hak ediş miktarının yaklaşık yüzde 60’ı oranında un fabrikaları ile sözleşme imzalanmıştır.” açıklamasını yapıyor.

Ezcümle; küresel pek çok fırsat yanı başımız­da dillendirilirken, ihracatın şampiyonu uncu­lar ile Cumhuriyetin köklü kurumlarından TMO arasındaki verimli işbirliği, dayanışma ekono­mi yönetiminin/seçimlere/palyatif çözümlere/ ucuz ekmek mücadelesine kurban ediliyor. Geri­ye dönmek kaybedilen pazarları, 500 milyon do­ları kurtarmak mümkün mü, sormak lazım.