İhaleli işlerde damga vergisi
Ülkemizde en geniş uygulama alanı bulunan vergi damga vergisidir denilebilir. Diğer bütün vergilerin mükellefl eri damga vergisinin de mükellefi olduğu gibi, diğer vergiler nedeniyle mükellef olmayanlar da damga vergisi ödeme yükümlülüğü ile karşı karşıya kalabilir. Bilindiği gibi, damga vergisi esas itibariyle, taraflarca imzalanan ve bir hüküm ifade eden kağıtlar üzerinden alınır. Verginin konusu, diğer vergilerden farklı olarak, belirli işlemler olmayıp söz konusu işlemler nedeniyle ,bu hususu ispat edici olmak üzere, düzenlenen ve taraflarca imzalanan kağıtlardır. Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablo’da; vergi kapsamına giren kağıtlar, nispi veya maktu esasta tabi tutulacakları vergi ile birlikte gösterilmiştir.
Tablo ‘dört’ ana bölüm halinde düzenlenmiştir. Birinci bölümde akitlerle ilgili kağıtlar, ikinci bölümde kararlar ve mazbatalar, üçüncü bölümde ticari işlemlerde kullanılan kağıtlar, dördüncü bölümde ise makbuzlar ve diğer kağıtlar yer almıştır. Bu gün yazımızda ihale kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumlarının mal ve hizmet alımı için yaptıkları ihaleler dolayısıyla ihaleyi kazanan işletmelerin ödemek durumunda oldukları damga vergileri üzerinde duracağız.
Kamu kurumlarınca açılan ihaleyi kazanan firmalar ihale komisyonlarınca alınan ihale kararı dolayısıyla ihale bedeli üzerinden binde 9.48 oranında, bu karardan sonra taraflar arasında düzenlenip imzalanan sözleşmede (mukavelename) yer alan bedel üzerinden binde 9.48 oranında ve işler yapıldığı ölçüde hakkediş bedellerinin ödenmesi sırasında binde 9.48 oranında damga vergisi ödemektedirler.
Mukavelenameler
Mukavelename akitlerin yazılı şeklidir. Akit, genel anlamı ile iki veya daha çok kimsenin, bir borcu doğurmak, değiştirmek veya ifade etmek üzere karşılıklı olarak anlaşmaları şeklinde tanımlanabilir. Birden fazla taraf bulunması ve bunların karşılıklı rızalarının uyuşması ana unsurlardır. Akitler, kanunen bir şekil şartına tabi tutulmuş olanlar hariç sözlü olarak da yapılabilir. Sözlü olarak yapılan akitlerin damga vergisine tabi olması söz konusu değildir. Yazılı şekilde yapılan akitler ise ister kanuni mecburiyetten, isterse, tarafların arzusu ile yapılmış olsun, mukavelename olarak isimlendirilir ve damga vergisinin konusuna girer.
Kararlar-Mazbatalar
Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablonun ikinci bölümünde meclislerden, resmi heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayarak Danıştay’dan verilen kararlar ve mazbatalarla, ihale kararlarına yer verilmiştir.
- Meclislerden, resmi heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayan Danıştay’dan verilen kararlar ve mazbatalar:
Meclisler ve resmi heyetler deyimleri resmi dairelerin, meclis ve heyet niteliğindeki kuruluşları ile çeşitli kanunlara göre teşekkül eden karar verme yetkisine haiz heyetleri ifade eder. İl ve ilçe idare heyetleri, il meclis ve encümenleri, belediye meclis ve encümenleri bunlara örnektir. Bunun gibi, istimlak komisyonları, iş ve işçi mevzuatı uyarınca toplanan heyetler, Vergi Usul Kanunu’na göre kurulan komisyonlar, resmi heyetlere örnek gösterilebilirler.
Vergileme için, söz konusu mazbata, karar ve ilamların, muhatap veya ilgililerine verilmiş olması gerekir. Bundan önce, muamele, dahili muamele sayılır. Vergileme yapılmaz. İzah konusu pozisyonda, vergileme nispi ve maktu esasta öngörülmüştür. Sözü edilen mazbata, karar ve ilamlar belli parayı ihtiva ettiğinde nispi esasta binde 9.48 oranında vergiye tabi tutulur. Belli para bulunmadığında, Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliğleri ile belirlenen maktu vergi (2016 yılı için 47.80TL) alınacaktır.
- İhale kararları
İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliklerini haiz kurumların her türlü ihale kararlan vergiye tabidir. Bunlar sadece nispi esasta vergilenir.( 2016 yılında uygulanacak oran binde 5.69 TL dır. Çünkü ihale kararlan, mahiyeti icabı, mutlaka belli bir parayı ihtiva eder.
İhale kararı, normal olarak karşı tarafa tebliğ edilir. İhale kararı üzerine karşı tarafça “kabulümdür” şerhi verildiğinde, karar aynı zamanda sözleşme durumuna girer. Bu takdirde, Damga Vergisi Kanunu’nun 6’ncı maddesine göre, sadece sözleşme olarak vergilendirilmekle yetinilir. Birçok halde, ihale kararına bağlanmış iş için, ayrıca sözleşme de yapılır. Bu hallerde, ihale kararından başka sözleşme de ayrıca damga vergisine tabi olur.
- Resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler nedeniyle verilen makbuz, ibra senetleri ve diğer kağıtlar
Ek 1 Sayılı tablonun Makbuzlar ve Diğer Kâğıtlar başlıklı IV’üncü bölümün l/a pozisyonunda resmi daireler tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarına ilişkin ödemeler (avanslar dahil)karşılığı makbuz ibra senetleri ve diğer kağıtlar kavranmıştır. Avans ödemeleri de bu kapsama alınmıştır. Daha önce mevcut olan, avans ödemeleri genel pozisyonu kaldırılmış olmakla beraber, resmi dairelerin mal ve hizmet alımları ile bağlantılı avans ödemeleri ile ilgili kağıtlar vergi kapsamı içinde tutulmuştur. Böylece henüz satılmamış mal veya ifa edilmemiş taahhüt ve hizmet karşılığı peşin ödemelere ait kağıtlar geneli ile vergilenmezken, resmi dairelerce yapılan ödemeler karşılığı düzenlendiğinde vergiye tabi tutulmaktadır.
(l) sayılı Tablonun IV/l-a pozisyonunda kişiler tarafından belli parayı mutazammın olarak resmi dairelere verilen makbuz ve ibra senetleri ve resmi daireler nam ve hesabına kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledilen veya emir ve havalelerine tediye olunan paralar için düzenlenen kağıtlara yer verilmiştir. Damga vergisi oranı 2016 yılı için binde 9,48’dir.
Kağıdın bir hususu ispat ve belli edecek olması
Vergiye tabi kağıtlar bir hususu ispat ve belli etmeye yaramalı, bu maksatla ibraz edebilecek bir nitelik taşımalıdır. Bu, damga vergisi mükellefiyetinde temel unsurdur. Bir şeyin ispat ve belli edilmesi söz konusu değilse, kağıt damga vergisi kapsamına girmez.
İspat ve belli etme; ayrı kişi ve kuruluşlar arasındaki ilişkilerde söz konusu olur. Kira kontratı, mal sahibi ile kiracı arasındaki ilişkileri düzenler. Karşılıklı hakların, her birine karşı ve gerektiğinde mahkemede, ispat ve belli edilmesini sağlar. Konşimento nakliyeciye karşı, malın sahibi olunduğunu ispat eder. Bütün bu kağıtlar, bir hususu ispat ve belli edecek nitelikte oldukları için, damga vergisinin konusuna girerler. İhale suretiyle kamunun mal ve hizmet alımlarında yapılan sözleşme esas itibariyle, mal alım satımının ve hizmetin ifalarına ilişkin tüm gereklerini kapsar niteliktedir. Kanaatimizce ihale kararı ve bedelin ödenmesi ile ilgili olarak düzenlenen kağıtlar ikincil unsurlardır. Bir hususu ispat edici esas unsurun sözleşme olarak kabul edilmesi ihale kararı ve ödemeler dolayısıyla ayrıca damga vergisi istenmemesi daha uygun olur.
Toplam damga vergisi yükü-mükerrer vergi alımı
Damga Vergisi Kanunu’na göre sadece ihale kararları ve ihale sözleşmeleri vergiye tabi iken ilaveten kamu idarelerince bu karar ve sözleşme gereği yapılan ödemeler sırasında da damga vergisi kesintisi yapılmaktadır. Yani resmi ihale üzerinde kalan bir firma önce ihale kararına ilişkin binde 5.69 oranında, daha sonra sözleşme üzerinden binde 9.48 oranında, daha sonra da ödemeler sırasında binde 9.48 oranında üçüncü kez damga vergisi ödüyor. İhaleyi kazanan üzerindeki toplam damga vergisi yükü yaklaşık olarak, binde 24.65; başka bir ifadeyle yüzde 2.465 olmaktadır. İhaleye baş vuran firma belli bir işi, yükleneceği maliyetini ve beklediği kârı da içeren bir bedelle yapmak üzere teklif vermiş ve ihaleyi kazanmıştır. Zarar göze alınmamışsa ihale için firma tarafından teklif edilen bedel üç aşamada ödenecek damga vergilerini de kapsayacaktır. Bu işin başlangıç aşamasında ihale kararı ,sözleşme yapılması ve işin yapılan kısmı için yapılan istihkak bedelinin ödenmesi aşamasında olmak üzere ,üç aşamada üç ayrı damga vergisi ödenmesi, gerçekte, mükerrer vergilemedir. Bu mükerrerliğin kanunla düzenlenmiş olması nedeniyle ödenmesi zorunlu olmaktadır. Damga Vergisi Kanunu’nda değişiklik yapılarak mükerrerlik görüntüsü ortadan kaldırılmalıdır. İhale için başvuran şirketlerin amacı faaliyetlerinden kâr elde etmek olduğuna göre ödediği damga vergilerini maliyet olarak dikkate almak zorundadır. Bir kurum tarafından ihale yoluyla mal alımı veya yaptırılan hizmetin bedeli esas itibariyle bütçesinden karşılanacağına göre işin yapılmasının üç ayrı aşamasında damga vergisi alınması bir yönüyle kamu alım maliyetini artırmakta, diğer yandan devlet bütçesine gelir sağlamaktadır.