İddaa’nın spora katkı iddiası!

Bildiğiniz üzere, 27 Kasım 2018 günü İddaa ihalesi yapıldı ve ihaleye tek firma olarak giren Türkcell iştiraklerinden İnteltek, 10 yıllığına toplamda 200 milyar TL hasılat taahhüdü ile bu ihaleyi kazandı. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı bu ihale sonucuna son onayı verirse, İnteltek İddaa ve Spor Toto Teşkilatı ile arasındaki 14 yıla ulaşan evlilik, bir on yıl daha uzamış olacak.

Bu ihale Türk sporuna finansman kaynağı yaratmak bakımından çok önemli, yıllık 10 milyar TL’ye ulaşan bir satış hasılatından bahsediyoruz. Bu hasılattan başta futbol olmak üzere belirlenen bazı spor dallarında faaliyet gösteren kulüplere, "isim hakkı" adı altında belirli tutarlarda paralar aktarılıyor.

Spor Toto Teşkilatı 2004’te, bu bahis oyununu kimin oynatacağını belirlemek için 10 yıllığına ilk kez ihaleye çıkmıştı. İhalede en önemli konu, talipli firmaların Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’na toplam hasılat üzerinden iletecekleri komisyon teklifiydi. Yani, en düşük komisyon teklifini veren kazanıyordu. Bu nedenle, 2004 yılında yüzde 16 komisyon teklif eden İnteltek bu ihaleyi kazanmıştı. Sonraki yıllarda bu komisyon önce yüzde 11’e, daha sonra da yüzde 1.4’e indirildi.

(Son ihalede bu komisyon oranı ne oldu? Maalesef bu konuda bir bilgiye ulaşamadığım sizlerle burada paylaşamıyorum.)

İddaa ondört yılda 236 milyon TL’den 9 milyar TL satış hasılatına ulaştı

2004’te 236 milyon TL ciro yapan İddaa oyunu, 2006’da ilk kez milyar TL’nin üzerinde bir ciroyla, 1.2 milyar TL hasılatla kapattı. 2008’de 2.3 milyar TL(1) hasılata ulaşan İddaa’nın 2017-18 cirosu 9 milyar TL’yi geçti. 14 yılda on milyar TL’ye yakın yıllık bir ciroya ulaşabilmek büyük başarı olarak değerlendirilebilir.

Merkezi Bahis Sistemi ile teknolojik operasyonlarını gerçekleştiren İnteltek yaklaşık 5 bin 500 sabit ve 6 adet elektronik bayiye sahip ve Gençlik ve Spor Bakanlığı'na bağlı Spor Toto Teşkilat Başkanlığı adına baş bayii olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.(2)

Ondört yılda ciro 38 kat, kulüplere dağıtılan tutar onsekiz kat arttı

2004-2018 arası İddaa’nın cirosu 38.3 kat artarak 234 milyon TL’den, 9 milyar 44 milyon TL’ye ulaşırken, kulüplere dağıtılan tutar 17.8 kat artarak 21 milyon TL’den 374 milyon TL’ye ulaştı.(3)
Bu süreçte İddaa’nın kümule cirosu 57 milyar 985 milyon TL’ye ulaşırken, kulüplere aktarılan tutar ise 3.3 milyar TL oldu. Yani, geçen ondört yıllık süre içinde kulüplere aktarılan tutar, toplam satış hasılatının %5.76’sı kadar gerçekleşti. Bu verilere göre son 14 yılda İddaa cirosu yıllık ortalama 4 milyar 141 milyon TL olarak gerçekleşirken, kulüplere “İsim hakkı” adı altında yıllık dağıtılan ortalama tutar 238.9 milyon TL oldu.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’nın bu süreçte bir başka önemli gelir kalemi de bayii depozito bedellerinden elde olunan faiz getirisi oldu. Başkanlık geçen ondört senede depozito bedellerinden 500 milyon TL’ye yakın bir faiz getirisi elde etti.(4)

2017 satış hasılatı 9 milyar TL’ye ulaştı

Sayıştay Başkanlığı’nın 2017 Spor Toto Teşkilat Başkanlığı denetim raporuna göre Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’nın merkezi bahis hasılatı 9 milyar TL’ye ulaştı. (5)

İddaa’nın 2004 ile 2018 arası spor federasyonlarına aktardığı tutar 1 milyar 600 milyon TL’ye ulaşırken, son 5 yılda amatör spor kulüplerine aktarılan tutar yaklaşık 67 milyon TL oldu.

2004 – 2017 yılı ilk çeyreğine kadar futbol, basketbol, voleybol, hentbol, su topu, masa tenisi gibi pek çok spor branşına da isim hakkı olarak aktarılan tutar ise yaklaşık 3 milyar TL’ye yakın gerçekleşti.(6)

2017-18 sezonunda Süper Lig kulüplerine 87.9 milyon TL aktarıldı
2017-18 sezonunda Spor Toto Teşkilat Başkanlı bahis gelirlerinden İddaa aracılığıyla Süper Lig kulüplerine aktarılan tutar 87 milyon 889 bin TL oldu.

2017-2018 sezonunda Spor Toto Süper Lig'de mücadele eden kulüplerin aldığı isim hakkı bedelleri(7)

İddaa’nın yüzde sekseni futbol üzerine oynanıyor

Futbol dışında basketbol, voleybol, tenis, masa tenisi ve atletizm gibi farklı spor branşlarını da programa dahil ederek o alanlara da kaynak aktarıyoruz. Sistemin yüzde 80’ini futbol yüzde 16’sını basketbol, geri kalanını da diğer spor dallarındaki müsabakalar oluşturuyor.(8)

Türk sporunun önemli sponsorlarından Spor Toto Teşkilat Başkanlığı 2017-2018 sezonunda Spor Toto 1. Lig, TFF 2. ve 3. Lig kulüplerine isim hakkı bedeli olarak 158 milyon 526 bin Türk Lirası ödeme yaptı.

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı Süper Lig ekiplerinin dışında, Spor Toto 1. Lig, TFF 2. ve 3. Lig ekiplerine de destek veriyor. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı 2011-2012 sezonundan bu yana isim hakkı ödemeleri adı altında 1.Lig kulüplerine 301 milyon 560 Bin TL, 2. Lig kulüplerine 348 milyon 283 bin TL, 3. Lig kulüplerine ise 287 milyon 37 bin TL kaynak sağlamıştır. 2017-2018 sezonunda Spor Toto 1. Lig, TFF 2. Lig ve 3. Lig ekiplerine 158 milyon 526 bin TL iddaa isim hakkı ödemesi gerçekleştirilmiştir. (9)

İddaa 2017’de ne ciro yaptı ve Spor Toto bunları nerelere harcadı?

Bahis oyunları içinde en fazla gelir elde eden organizasyon İddaa oyunu. İddaa’nın 2017-18 satış hasılatı aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere 9 milyar 43 milyon 898 bin 884 TL olarak gerçekleşti. Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’nın 2017 Sayıştay Denetim Raporu’na göre toplam hasılatı 9 milyar 132 milyon 316 bin 554 TL oldu.(10)

Sözkonusu rapora göre İddaa oyun hasılatı, Spor Toto toplam satış hasılatının neredeyse tamamını oluşturuyor. (%99)

Spor Toto Teşkilat Başkanlığı’nın bahis oyunlarından gelen hasılatı nereye, hangi oranda dağıtacağı da yine yönetmelikle belirlenmiş durumda.(11) Bu yönetmeliğe göre toplam hasılatın %59-60’ı ikramiye olarak olarak dağıtılırken, (bu oran son yasal düzenlemeyle %70’e çıkartıldı), kulüplere dağıtılan tutarın toplam gelirler içindeki payı ise Sayıştay Raaporları’ndan elde edilen verilere göre yıllık ortalama %5,76 civarında gerçekleşti.(12)

Sayıştay raporundan aldığımız aşağıdaki tabloya göre, Spor Toto Teşkilat Başkanlığı, 2017-18 sezonunda İddaa ve diğer spor bahis oyunlarından toplam 9 milyar 43 milyon 898 bin 884 TL gelir elde etti. (Bu gelirin yüzde doksanı İddaa’dan geliyor) faiz ve diğer gelirlerle birlikte 2017’yi 9 milyar 132 milyon 316 bin 554 TL hasılatla kapatan Spor Toto, bu gelirlerin yüzde 59’unu ikramiye olarak dağıtmış durumda.

Bir başka önemli gider kalemini ise %10,11’lik payıyla reklam ve tanıtım giderleri oluşturuyor.
Gelirlerden vergi olarak kamu bütçesine aktarılan tutarların toplam gelir içindeki payı %5 olarak görünürken, vergi hariç kamuya aktarılan toplam kaynağın gelire oranı ise %12,93. Yani, kabaca toplanan gelirin yaklaşık %20’si kamuya gitmiş.

Tüm kulüplere ödenen "İsim hakkı" % 4.13. Bu orana karşılık gelen tutar 373.6 milyon TL. Kulüplere "İsim Hakkı’’ altında ödenen bu tutardan %15’e yakın da Türkiye Futbol Federasyonu’na yönetmelik gereği aktarılan bir pay daha var.(13) Buna göre, kulüplere net ödenen tutar (%15 TFF kesintisi yapıldığında) 56 milyon TL daha az bir tutarla, 317.5 milyon TL’ye gerilemiş oluyor.

Bayiilere ödenen 807.9 milyon TL’lik tutar ise, toplam gelirin %8.93’ünü oluşturuyor.

İddaa gelirlerinin dağıtımında aslan payını 688 milyon 613 bin 661 TL’lik ve %7.61’lik payı ile Spor Genel Müdürlüğü’nün aldığını görüyoruz. Spor Genel Müdürlüğü payı, futbol kulüplerine aktarılan paydan daha fazlasını ifade ediyor.

(*) Gelirlerin paylaşımında sadece yurtiçi satışlar dikkate alındığından bu oran %100.98 çıkmaktadır.

Sonuç

Yeni yapılan İddaa ihalesi futbol kulüplerimiz açısından çok kritik bir öneme sahip.
Yeni ihaleye sadece bir firma teklif verdi. Bu teklifin kabul olmasıyla önümüzdeki on yıllık süre içinde İddaa aynı kurumdan oynatılmaya devam edecek. Gönül isterdi ki, bu büyük ve önemli ihaleye birden fazla firma katılabilseydi. Devlet tekelinin bulunduğu bahis ekonomisinin organizasyonu ve oynatılmasına ilişkin birden fazla teklif gelebilmiş olsaydı, İddaa oyununda başta yasadışı bahis olmak üzere bazı olumsuzlukları önleme olanağına da kavuşmuş olabilecektik.

Bu haliyle İddaa’ya bakacak olursak, bu oyun devlet için “altın yumurtlayan tavuk” niteliğinde. İddaa oyununu organize eden İnteltek firması ciro üzerinden önemli gelirlere ulaşırken, toplanan paranın yüzde yirmiye yakın kısmı kamuya gidiyor. Şüphesiz ki, kamuya aktarılan bu kaynaklarla önemli sayıda ve tutarda spor tesisleri yapılmış, sosyal fayda yaratılmış olabilir. Ancak, kulüplerimize aktarılan payın arttırılması, kulüplerimize orta ve uzun vadede olumlu katkı sağlayabilecektir.

Tekrar anımsatacak olursak, oyunun temel aktörü olan futbol kulüplerine son 14 yıllık süre içinde toplam gelirin sadece %5.76’lık kısmı aktarılabilmiş durumda. Yani, 2004’ten bu yana gerçekleşen 57,9 milyar TL’lik İddaa cirosunun sadece 3.3 milyar TL’lik bölümü kulüplere transfer edilmiş. Bu verilere göre son 14 yılda İddaa cirosu yıllık ortalama 4 milyar 141 milyon TL olarak gerçekleşirken, kulüplere “İsim hakkı” adı altında yıllık dağıtılan ortalama tutar 238.9 milyon TL oldu.

Burada kulüp ekonomisinin aleyhine bir durum söz konusu. İddaa oyununun temel ögesi olan futbol kulüplerinin, bu aleyhte durumu düzeltmek için mesleki örgütleri Kulüpler Birliği aracılığıyla organize olup İddaa’dan daha fazla pay alabilme mücadelesi içinde olmaları gerektiğini düşünüyorum.

-----------------
(1) Tuğrul Akşar, ‘’İddaa’nın Futbola Katkısı’’, http://futbolekonomi.com/index.php/haberler-makaleler/ekonomi/35-tugrulaksar/575-ddaann-futbola-katks.html
(2) http://www.inteltek.com.tr/tr/operations/operation
(3) 2004-2014 arası Sayıştay Başkanlığı’nın düzenlediği raporlardan elde olunan verilerden hesaplanmıştır.
(4) 2004-2014 Arası Sayıştay Başkanlığı’nın düzenlediği raporlardan elde olunan verilerden hesaplanmıştır.
(5) https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/kid/2017/ Diğer_Kamu_İdareleri/SPORTOTO%20TEŞKİLAT%20BAŞKANLIĞI.pdf
(6) http://www.sportoto.gov.tr/sayfa/106/tarihce
(7) https://www.goal.com/tr/haber/2017-18-sezonunda-iddaadan-hangi-kuluep-ne-kadar-kazandi/3utv0b6997dv13vpqqt6a3uyw
(8) https://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/ahmet-sezer-her-aksam-10-milyon-dolar-riskle-uyuyoruz/
(9) http://www.sportoto.gov.tr/haber/128/spor-toto’dan-turk-futboluna-para-yagmuru!
(10) https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/62643830/files/raporlar/kid/2017/Diğer_Kamu_İdareleri/SPORTOTO%20TEŞKİLAT%20BAŞKANLIĞI.pdf
(11) SPOR TOTO TEŞKİLAT BAŞKANLIĞI HASILAT DAĞITIM YÖNETMELİĞİ
https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/38249?AspxAutoDetectCookieSupport=1
(12) 2004-2014 Arası Sayıştay Başkanlığı’nın düzenlediği raporlardan elde olunan verilerden hesaplanmıştır.
(13) 30/9/1987 tarihli ve 19590 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Futbolda Müşterek Bahis Oyunları İsim Hakları Yönetmeliği uyarınca, Teşkilat Başkanlığı tarafından oynatılan müşterek bahis ve sabit ihtimalli bahis oyunları bültenlerinde yer alan spor kulüplerine ödenen isim hakları (İsim haklarından 17/6/1992 tarihli ve 3813 sayılı Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun'un 22'nci maddesinin (a) bendi uyarınca isim hakkının %15’i oranında Türkiye Futbol Federasyonu'na pay aktarılır.) SPOR TOTO TEŞKİLAT BAŞKANLIĞI HASILAT DAĞITIM YÖNETMELİĞİ, https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Goster/38249?AspxAutoDetectCookieSupport=1