İç ticarette fazla veren il sayısı sadece 10

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın oluşturduğu Girişimci Bilgi Sistemi’nde (GBS) yer alan verilere göre illerin birbiriyle ticaretinde fazla veren il sayısı sadece 10. 81 ilin 71’i iç ticarette açık veriyor. GBS iller arası ticaret verilerini bilanço esasına göre defter tutan vergi yükümlülerinin bildirmek zorunda oldukları ayda 5 bin lirayı aşan alım ve satım bilgilerini kullanarak hesaplıyor. 

GBS’de yer alan 2013 yılı verilerine göre iller arası ticarette en yüksek fazlayı yaklaşık 59 milyar lira ile Kocaeli veriyor. İkinci sırada 42.3 milyar liralık iller arası ticaret fazlası ile İstanbul yer alıyor. İstanbul’u yaklaşık 12 milyar TL fazla ile İzmir ve 3.35 milyar TL fazla ile Hatay izliyor. 

İller arası ticarette 71 ille ezici çoğunluk açık verirken sadece 10 ilin fazla vermesi bir dengesizlik oluşturuyor. Ancak dengesizlik sadece bununla sınırlı değil. 10 ilin elde ettiği 122 milyar liralık iller arası ticaret fazlasının 101 milyar lirasını, yani yaklaşık yüzde 83’ünü İzmit ile İstanbul gerçekleştiriyor. 

İzmit ile İstanbul’a açık ara geriden gelmekle birlikte hatırı sayılır bir iç ticaret fazlası veren İzmir’i de eklersek, 122 milyar liralık fazlanın 113 milyar lira ve yüzde 92.7’sini üç il gerçekleştirmiş oluyor. Geriye kalan 7 ilin fazlası sadece 8.9 milyar lira ile toplamın yüzde 7.3’ünden az. 

İzmit ile İstanbul’un toplam iç ticaret fazlası, açık veren 68 ilin toplam açığından fazla. Bunlara İzmir’i de eklersek üç ilin iç ticaret fazlası 70 ilin ticaret açığından daha yüksek düzeyde. 

İller arası iç ticarette fazla veren illerin neredeyse tamamının sadece petrol rafinerisi ve demir çelik fabrikalarının bulunduğu iller olması da bir diğer çarpıcı sonuç. İstanbul ise konfeksiyon, kimya, plastik, metal ve elektrikli aletler üretim alanlarında etkili olmakla birlikte, esas olarak hizmet satışı sayesinde bu kadar yüksek iç ticaret fazlası elde edebiliyor. 

İller arası ticarette açık veren illerin başını 13 milyar liralık açıkla Antalya çekiyor. Antalya’yı açık ara fark ve birbirine yakın miktarlarla Adana, Trabzon ve Konya izliyor. Adana’nın iller arası ticaretteki açığı 5.9 milyar TL, Trabzon ile Konya’nın açığı ise yaklaşık 5.2 milyar TL düzeyinde. Ticaret fazlası veren illerdeki aşırı yoğunlaşma, iç ticarette açık veren iller arasında gözlenmiyor. Ticaret fazlası veren iller içinde tek başına Kocaeli’nin payı yüzde 48’den yüksek olmasına karşın, en fazla açık veren 10 ilin toplam açıktaki payı yüzde 43’ün altında kalıyor. İlk sıradaki Antalya’nın illerin toplam ticaret açığından aldığı pay yüzde 10.7 düzeyinde. Antalya ile Muğla’nın turizm merkezleri olarak çok çeşitli tüketim mallarına ihtiyaç duymalarının, bu illerin yüksek miktarda açık vermelerinde etkili olduğu söylenebilir. 

Antalya, Konya, Sakarya, Bursa gibi diğer illere gıda ürünleri ve meyve-sebze satışında öne çıkan illerin en yüksek açık veren iller arasında yer alması, tarımda öne çıkan iller açısından önemli bir soru işareti oluşturuyor. 

İç ticarette en fazla açık veren iller arasında Bursa, Sakarya, Gaziantep, Konya ve Diyarbakır gibi ihracatçı ilerin de yer alması bir diğer ilginç nokta.