Hurda geri dönüşüm sektöründe fason işçilik uygulamaları

Hasan Önder GÜVEN - SMMM
Zübeyir ÜLGER - YMM

Ülkemizde fason işçilik uygulamaları çok yaygın ve yoğun olarak görülmektedir. Bu uygulamada bazı sektörlerde vergi güvenliği müessesi olarak KDV tevkifatı uygulanmakta, bazı sektörlerde fason hizmet uygulamalarında ise KDV tevkifatı uygulanmamaktadır.
Hiçbir üretim tesisi başlı başına fason hizmet yapmak amacıyla kurulmaz. Aslında fason hizmet, bir işletmenin asli amacı olan kar maksimizasyonuna katkı sağlamak amacıyla, atıl kapasitesinin, hammaddeye finansal bedel bağlamaksızın kullanılmasıdır. İşletmelerin belirli bir dönemdeki üretim miktarı normal kapasitenin altında ise aradaki fark atıl kapasitedir. Yani pratik kapasitenin kullanılamayan kısmı atıl kapasite olup, atıl kapasitenin kullanımı fazla stok bulundurulmasını gerektireceğinden ve sabit giderlerden dolayı maliyetleri yükseltmektedir. Atıl kapasiteye isabet eden işçi giderleri, kira giderleri, enerji tüketimi devam edeceğinden, firmalar bu atıl kapasitede sabit giderleri dahi karşılamış olmak maksadıyla fason hizmet yapma gayreti göstererek, maliyetleri azaltma, karı artırma amacı içerisinde olabilmektedirler.
Fason hizmet üretim yöntemi, işletmenin üretim maliyetlerini düşürmek, kapasite yetersizliği ve eksik uzmanlaşma gibi nedenlerle üretimlerinin bir bölümünü veya tamamını sipariş veren ana işletmenin talebi ve talimatları doğrultusunda, siparişi alan işletmeye ürettirilmesi faaliyeti şeklinde geniş anlamda tanımlanabilir.

Vergi mevzuatı açısından fason hizmet “ …bir malın mülkiyet ve tasarruf hakkının devralınmaksızın ücreti karşılığı belirli işlemlere tabi tutularak/işlemlerden geçirilerek tasarruf ve mülkiyet hakkı sahibine iade edilmesini ifade eder” şeklinde daha dar ve vergilendirme amacına yönelik bir tanımlama yapılmıştır.

Peki, fason üretim yapmanın işletmeler açısından ne gibi faydaları bulunmaktadır. Fason hizmet üretiminin en belirgin faydası, fason hizmet üretimi yaptıran işletmenin ürün maliyetinin düşmesi, fason hizmet yapan firmanın sabit giderlerinden dolayı atıl kapasiteyi kullandığından, karını maksimize etmesi söylenebilir. Fason hizmet üretiminin üretim sürecinde esnekliği sağlaması, sermaye yatırımlarını azaltması, teknolojik risklerin paylaşımı, uzmanlaşma, finansman yükünün hafifletilmesi, pazar sıkıntısının giderilmesi, işsizliğin azaltılması, geri dönüşüm sektöründeki atıl atıkların ekonomiye kazandırılarak cari açığın azaltılması, bunu yapar iken çevrenin korunması ve temizlenmesi gibi birçok faydası bulunmaktadır.
Fason hizmet üretimi ile ilgili müstakil bir vergi düzenlemesi bulunmamaktadır.
Bununla beraber 3065 sayılı KDV Kanunu ile ilgili genel tebliğde, sirkülerde ve özelgelerde konu ile ilgili açıklamalar ve vergilendirilme usulleri anlatılarak uygulamaya yön verilmeye çalışılmıştır.

3065 sayılı KDV Kanunu’nun 2. maddesinde teslim tanımlanmış ve kısaca teslim sayılabilmesi için bir mal üzerindeki TASARUF hakkının devrinin gerektiği açıklanmış buradan hareket ile malın tasarruf hakkının ya da mülkiyetinin devri ile teslimin gerçekleşeceği tartışılmaz bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır. O zaman, tasarruf hakkı, mülkiyet hakkı kavramlarının ve tasarruf ve mülkiyetin devrinin nasıl yapıldığı/yapılacağının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.

KDV Uygulama Genel Tebliği’nin II.A.4.1 bölümünde ise , “Fason hizmet bir malın
mülkiyet ve tasarruf hakkının devralınmaksızın ücreti karşılığı belirli işlemlere tabi tutularak /işlemlerden geçirilerek tasarruf veya mülkiyet hakkı sahibine iade edilmesini ifade eder” açıklamasını yaptıktan sonra, aynı tebliğin II.A.2.1.3.7.2 bölümünde ise, “fason imalatın şartı imal edilecek mal ile ilgili ana hammadde başta olmak üzere , hammaddelerin fason iş yaptıranlarca temin edilmesidir “, açıklaması bulunmaktadır.

Fason işçilik hizmetinde, mamullerin ilk maddesi verilmek suretiyle imalat yaptırılması halinde, malın tasarruf hakkı devredilmediğinden bir teslimden söz edilemez. Örneğin: domates vererek salça yapılması işçiliği, parfümlerin şişeleme işçiliği, şeker verilerek arıların bal yapması, cüruf ve talaş verilerek külçe yapılması, pirinç ve bakır atık verilerek pirinç çubuk ya da boru alınması işlemlerinde, fason işçilik yapılması için verilen hammaddelerin tasarruf ve mülkiyet hakkı devredilmemiş olduğundan ayrı ayrı iki teslimden bahsedilemez.

Konu ile ilgili makale gazetemiz internet sayfasında okuyucularımızın bilgisine sunulmuştur.