Hisse senetlerini bastırma ve vergi avantajları

Anonim şirketlerde ortaklık payları hisse senetlerine (pay senetlerine) sıkı sıkıya bağlıdır. Bununla birlikte, ülkemizde çoğu anonim şirkette hisse senedi veya onun yerine geçici ilmühaber çıkarılmamaktadır.
Yeni TTK'daki ifadesi ile pay senetleri sahibinin ortaklık durumunu göstermesi yanında sahibine bazı vergi avantajları sağlamaktadır. Bu gün yazımızda yeni Türk Ticaret Kanunu'nda yer alan şekliyle pay senetleri ve vergisel avantajlar üzerinde duracağız.

Pay senetleri

Bilindiği gibi, pay senetleri, hamiline veya nama yazılı olur. Bedelleri tamamen ödenmemiş olan paylar için hamiline yazılı pay senetleri çıkarılamaz. Bu hükme aykırı olarak çıkarılanlar geçersizdir. Bedeli tamamen ödendikten sonra hamiline yazılı senetler çıkarılabilir. Kanun hükümlerine uyulmak suretiyle nama yazılı pay senetleri de hamiline yazılı hale getirilebilir.

Esas sözleşmede aksi öngörülmemişse, payın türü dönüştürme yolu ile değiştirilebilir. Dönüştürme esas sözleşmenin değiştirilmesiyle yapılır. Dönüştürmenin kanunen öngörüldüğü hallerde yönetim kurulu gerekli karan alarak derhal uygular ve bunun esas sözleşmeye yansıtılması girişimini hemen başlatır.

Şirketin ve sermaye artırımının tescilinden önce çıkarılan paylar geçersizdir; ancak, iştirak taahhüdünden doğan yükümlülükler geçerliliklerini sürdürür.

Pay senetlerinin bastırılması

Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca şirketin internet sitesine konulur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. İlmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanır.
Ayrıca, azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senedi bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılır.

Pay senetlerinde şekil

Pay senetlerinin, şirketin unvanını, sermaye tutarını, kuruluş tarihini, bu tarihteki sermaye tutarını, çıkarılan pay senedinin tertibini, tescili tarihini, senedin türünü ve itibarî değerini, kaç payı içerdiğini belirtmesi ve şirket adına imza etmeye yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imza edilmiş olması şarttır. Kapalı şirketlerde baskı seklinde imzanın delikli olması veya sahtekârlığı engelleyici diğer güvenlik önlemlerinin uygulanması gerekir.

Nama yazılı pay senetlerinin ayrıca, sahiplerinin adı ve soyadını veya ticaret unvanını, yerleşim yerini, pay senedi bedelinin ödenmiş olan miktarını da açıklaması gerekir. Bu senetler şirketin pay defterine kaydolunur.

Pay senetlerinin devri

Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder.

Kanunda veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe, nama yazılı paylar, herhangi bir sınırlandırmaya bağlı olmaksızın devredilebilirler.

Hukuki işlemle devir, ciro edilmiş nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabilir.

Devrin sınırlanması

Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı paylar, ancak şirketin onayı ile devrolunabilir. Devir, miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla gerçekleşirse bu şart aranmaz.

Şirket, sadece, devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise ve şirketçe istenen teminat verilmemişse onay vermeyi reddedebilir. Diğer red sebepleri kanunun 493 ve 495'inci maddelerinde açıklanmıştır.

Esas sözleşme, nama yazılı payların ancak şirketin onayıyla devredilebileceğini öngörebilir. Bu sınırlama intifa hakkı kurulurken de geçerlidir. Şirket tasfiyeye girmişse devredilebilirliğe ilişkin sınırlamalar düşer.

Devrin önemi

Borsaya kote nama yazılı paylar borsada iktisap edildikleri takdirde, paylardan kaynaklanan haklar payların devri ile birlikte devralana geçer. Borsaya kote nama yazıl, payların, borsa dışında iktisap edilmeleri halinde, söz konusu haklar, pay sahipliği sıfatının şirket tarafından tanınması için, devralanın şirkete başvuruda bulunmasıyla devralana geçer. 

Devralan, şirket tarafından tanınıncaya kadar, paylardan doğan, genel kurula katılma ve oy hakkını ve oy hakkına bağlı diğer hakları kullanamaz. Tüm diğer pay sahipliği haklarının, özellikle rüçhan hakkının kullanılmasında, iktisap eden herhangi bir sınırlamaya tabi değildir.

Şirket tarafından henüz tanınmamış bulunan devralanlar, hakların geçmesinden sonra, oy hakkından yoksun pay sahibi olarak pay defterine yazılır. Söz konusu paylar genel kurulda temsil edilemez. 

Red hukuka aykırı ise şirket, mahkeme kararının kesinleşme tarihinden itibaren, oy hakkı ve buna bağlı hakları tanır. Şirket, kendisine herhangi bir kusurun yüklenmeyeceğini ispat edemediği takdirde, devralan, red nedeniyle uğradığı zararı gidermekle yükümlüdür.

Devir tarihi vergi uygulamaları açısından da önemlidir. Vergiye tabi olma veya gelirin vergiden istisna edilmesi belli sürelere bağlı ise sürenin hesabı için başlangıç tarihi belli olmalıdır.

Pay senedi çıkarmanın vergisel avantajları

Kurumlar vergisinde durum

5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 5'inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendine göre, kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların %75'lik kısmı kurumlar vergisinden istisnadır. Bu istisnadan yararlanmada hisse senedi bastırılmış olmasının önemi yoktur.

Bu istisna, satışın yapıldığı dönemde uygulanmakta ve satış kazancının istisnadan yararlanan kısmı satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar pasifte özel bir fon hesabında tutulmaktadır. Ancak satış bedelinin, satışın yapıldığı yılı izleyen ikinci takvim yılının sonuna kadar tahsil edilmesi şarttır. Kanunun 5/1-e maddesi ile getirilen düzenlemede sermayeye ekleme şartı yoktur. Kazancın pasifte özel bir fon hesabında tutulması gerekir

Bedelsiz olarak veya rüçhan hakkı kullanılmak suretiyle itibarî değeriyle elde edilen hisse senetlerinin elde edilme tarihi olarak ise, sahip olunan eski hisse senetlerinin elde edilme tarihi esas alınırken; devir veya bölünme suretiyle devralınan iştirak hisseleri, kurucu senetleri ve intifa senetleri ile rüçhan haklarının satışında iki yıllık sürenin hesabında, devir olunan veya bölünen kurumda geçen süreler de dikkate alınacaktır.

Menkul kıymet alım satımı ile uğraşan kurumların bu amaçla ellerinde bulundurdukları değerlerin satışından elde ettikleri kazançların istisna kapsamı dışında olduğu unutulmamalıdır.

Gelir vergisinde durum

Türkiye'de yerleşik gerçek kişi hisse senedi sahipleri, sahip oldukları hisse senetlerinden kar payı (temettü) geliri elde edebilecekleri gibi, sahip oldukları hisse senetlerini elden çıkardıklarında da kazanç elde edebilmektedir. Burada geçici ilmühaberle pay senetlerinin vergilendirme esaslarının aynı olduğunu da belirtmeliyiz.

Kar paylarında sağlanan avantaj

Kar payı, şirketlerin yılsonunda elde ettikleri karın dağıtılması sonucu elde edilen gelirdir. kar payı (temettü) Gelir Vergisi Kanunu'nun 75'inci maddesine göre menkul sermaye iradı olarak vergilendirilmektedir.

Bilindiği gibi, kar payları, GVK'nın 94'1-6 maddesine göre dağıtımda gelir vergisi stopajına tabidir. Bu nedenle elde edilecek bu kar payları stopaja tabi tutulmuş şekilde elde edilecek net kar payları olmaktadır. Stopaja tabi tutularak elde edilen gelirlerin beyannameye aktarılmasında ana kural bu gelirlerin brüt olarak nazara alınmasıdır. Söz konusu kâr paylarının yarısı gelir vergisinden istisnadır. İstisna tutarını yani yarısını aşan kısmının (GVK.m.22/2), GVK'nın 86'ncı maddesinde yazılı beyan sınırını aşması halinde aşan kısmın yıllık beyanname ile beyan olunması gerekmektedir. Beyan edilen kâr payları üzerinden hesaplanan yıllık vergiden ise, stopajın yansı değil tamamı mahsup edilecektir.

Elden çıkarma işlemlerinde sağlanan avantaj

Hisse senetlerinden gelir elde etmenin diğer bir yolu ise elden çıkartmaktır. Diğer deyişle satıştır. Hisse senedinin elde edilişi ile elden çıkarılışı arasındaki fark Gelir Vergisi Kanunu'nun mükerrer 80'inci maddesi 1. fıkrasına göre "Değer Artış Kazancı" olarak gelir vergisine tabi tutulmaktadır. 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren edinilen (iktisap edilen) tam mükellef kurum hisse senetlerinin "iki yıl içinde" elden çıkarılması halinde elde edilen kazanç değer artış kazancı olarak gelir vergisine tabi olacaktır. İki yıl geçtikten sonra satılan hisse senetlerinin alım-satım kazancı ise vergi dışıdır.

Anonim şirket ortaklarının hisselerinin senede bağlanıp bağlanmamış olması vergilendirme açısından bu noktada önem arz etmektedir. Çünkü hisse senedi çıkarılmamış paylar Gelir Vergisi Kanunu'nun mükerrer 80. maddesi 4. fıkrasına göre vergilendirilmekte ve ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan değer artış kazancı olarak nitelenerek iktisap tarihinden itibaren 2 yıllık sürenin geçmesi ile edinilen vergi bağışıklığı yok olmaktadır. Diğer deyişle ne zaman satılırsa satılsın değer artış kazancı olarak vergilendirilecektir. Hisse senedi bastırmamış olmanın doğuracağı bu sonuçtan "Geçici İlmühaber" çıkartılmak ve elden çıkarma işlemini bu ilmühaberlere dayanarak gerçekleştirmek suretiyle vergi bağışıklığından yararlanmak da mümkündür.

Kurumlara KDV avantajı

Gerçek kişilerin hisselerini ya da hisse senetlerini satmaları KDV'nin konusuna girmemektedir. Kurumlar vergisi mükelleflerinde ise durum farklıdır. KVK'nın 5'inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde, taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançlara ilişkin istisna düzenlenmektedir. Bu bentte belirtilen koşulların sağlanması halinde, kurumların en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların %75'lik kısmı kurumlar vergisinden istisna edilmektedir.

"İştirak hisseleri" deyimi, menkul değerler portföyüne dahil hisse senetleri ile ortaklık paylarını ifade etmektedir. Bunlar, anonim şirketlerin ortaklık payları veya hisse senetleri (Sermaye Piyasası Kanunu'na göre kurulan yatırım ortaklıkları hisse senetleri dahil), limitet şirketlere ait iştirak payları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komanditer ortaklarına ait ortaklık payları, iş ortaklıkları ile adi ortaklıklara ait ortaklık paylan, kooperatiflere ait ortaklık payları olarak sıralanabilir.

Dolayısıyla hisse senedi veya ilmühaber bastırılmış olsun veya olmasın kanuni şartları taşıyan iştirak kazançları kurumlar vergisi kapsamında düzenlenen iştirak hisseleri kazançları istisnasından faydalanacaktır. Kurumlar açısından esas önemli olan konu KDV avantajıdır. Kurumlar vergisi mükelleflerinde hisse senedi ya da ilmühaber bastırılmışsa satış işlemi KDV'ye tabi değildir (KDVK.m.l7/4-g).

Hisse senedi veya ilmühaber yoksa satış iştirak hissesi satışı olarak değerlendirilecektir. İştirak hissesi bir anonim ya da limitet şirkete ait olabileceği gibi sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komanditer ortaklarına ait ortaklık payı, iş ortaklıkları ya da adi ortaklıklara ilişkin iştirak de olabilir. İştirak edilen şirketin hisse senedi ya da ilmühaberi bastırılmamışsa sahip olunan pay iştirak hissesi olarak kabul olunacak ve düzenleme uyarınca edinme tarihinden itibaren iki yıl içinde satılırsa %18 KDV'ye tabi olacaktır. Diğer İştirak hisseleri için de durum aynıdır (KDVK md. 17/4-r).Kısacası hisse senedi bastırılması veya geçici ilmühaber çıkarılması durumunda iki sene elde tutma kriteri dikkate alınmaksızın teslimler KDV'nden istisna edilecektir.