Hisse senedi ve DİBS hesaplamasında elma ile armutlar karıştırılıyor

Merkez Bankası verilerine göre yurtdışındaki yerleşiklerin portföyündeki hisse senedi geçen yıl tam 16.5 milyar dolar artarak 52 milyar dolara yükseldi. Yurtdışında yerleşiklerin sahip olduğu devlet iç borçlanma senetlerinin (DİBS) tutarı ise 4.2 milyar dolar artarak 31 milyar dolara çıktı.

Şimdi yurtdışında yerleşikler ya da kısaca yabancılar geçen yıl hisse senedi ve DİBS olarak toplam 20.7 milyar dolarlık alım mı yapmış oldular? Ne yani, bu yolla Türkiye’ye bir yılda yaklaşık 21 milyar dolar mı getirildi?

Getirilmedi tabii ki... Ne yazık ki hala zaman zaman yapmakta olduğumuz hatalı bir değerlendirmeye dayanıyor bu 21 milyar dolar hesapları...

Ne kadar döviz geldiğini ya da gittiğini stok farkını alarak değil, net değişimden görebiliriz. Net değişimi bulabilmek için piyasa fiyatı ve kur hareketlerinden arındırılmış hesaplama yapabilmek gerek. Bu da çok zor.

Ama neyse ki böyle bir hesaplama yapmaya ihtiyaç yok. Çünkü Merkez Bankası stok düzeyinin yanı sıra net değişimi de düzenli olarak açıklıyor.

Net değişim ne demek?

Gelin hisse senedinden yola çıkarak stoktaki değişimin nasıl net değişim anlamına gelmediğini açıklayalım:

Bir yabancı düşünün, elinde bir şirkete ait 100 adet hisse senedi var. Bu hisse senetlerinin her birinin değeri 2016 sonu itibariyle 10 lira, dolayısıyla bu yabancının hisse senedi portföy toplamı 1000 lira. 2016 sonundaki dolar kuru 3.53, buna göre 1000 liralık portföyün karşılığı 283 dolar.

Varsayalım bu yabancı 2017 yılı boyunca 100 adet hisse senedini aynen korudu, net sattı ne aldı. 2017 sonuna geldik, hisse senetlerinin değeri diyelim yine aynı, 10 lira, dolayısıyla portföy yine 1000 lira. Ama kur bu kez 3.81. Buna göre 1000 liralık portföyün karşılığı artık 262 dolar.

Bu yabancı 2017 yılında Türkiye’deki varlığını 21 dolar azalttı mı, hayır...

Yabancının elindeki bu hisse senedinin 2017 yılında yüzde 50 değer kazandığını düşünelim. Hem zaten borsadaki ortalama artış da geçen yıl yüzde 50’ye yaklaşmıştı. Bu durumda hisse senedi fiyatı 15 liraya, bu yabancının portföyü 1500 liraya, bu portföyün dolar karşılığı da 3.81’lik kura göre 394 dolara çıkacak.

Bu yatırımcının 2016 sonundaki hisse senedi sayısı kaçtı, 10. 2017 sonundaki hisse senedi sayısı kaç, yine 10. Yani yabancı yatırımcı Türkiye’ye hiç uğramadığı gibi belki burada olan biteni izlemedi bile. Ama portföyü 2016 sonunda 283 dolarken, 2017 sonunda artık 394 dolar.

Şimdi biz bu hesaplamadan yola çıkarak “Bu yabancı yatırımcı hisse senedi alımı yoluyla geçen yıl Türkiye’ye 111 dolar getirdi” diyebilir miyiz?

Diyemeyiz tabii ki ama işte bunu diyenler çıkabiliyor, bu hataya hala düşülebiliyor.

Geçmiş yıllardan tuhaf örnekler

Hisse senedi ve devlet iç borçlanma senedinde son on yılın stok değişimini ve net değişimini tabloda aktarıyoruz. Eğer stok değişimi Türkiye’den çıkan ya da giren parayı gösterseydi bazı yıllar müthiş dalgalanmalar yaşamış olurduk.

Örneğin 2008 yılında hisse senedi stokunda tam 41 milyar dolarlık düşüş var. Ama bakıyorsunuz net anlamda 618 milyon dolarlık giriş olmuş. Stoktaki bu düşüş iki nedenden kaynaklanmıştı. Birincisi kur çok artmıştı, ikincisi de hisse senedi fiyatları çok gerilemişti.

Yine 2008’e benzer şekilde stok 2011’de 22 milyar, 2013’te 21 milyar dolar azaldı. Ama net hareketler çok daha farklı oluştu.

Tersi de görüldü, 2012’de stok tam 32 milyar dolar artış gösterdi.

Ama net giriş 6.4 milyar dolardı.

DİBS’te hesap daha farklı

Stok değişiminin gerçek döviz giriş çıkışı olmadığı gerçeği yalnızca hisse senedi için geçerli değil elbette. Devlet iç borçlanma senedinde de stok değişimi ile net hareket arasında ciddi farklar oluşabiliyor.

Devlet iç borçlanma senedinde faiz-fiyat ilişkisi ters yönlü çalıştığı için faizin yükselmesi fiyatın düşmesi demek. Cümleyi tersinden kurgulayıp fiyatın düşmesi faizin yükselmesi anlamına geliyor da denilebilir elbette.

Ya da tersi olur. Devlet iç borçlanma senedinde faizin düşmesi fiyatın yükselmesi anlamına gelir.

Ama şu gerçek değişmiyor. Aynı hisse senedinde olduğu gibi devlet iç borçlanma senedinde de stok farkını alarak “Türkiye’ye şu kadar döviz geldi ya da Türkiye’den şu kadar döviz çıktı” diyemeyiz.

Hisse senedi için de, devlet iç borçlanma senedi için de stok değerler bilgi olarak kalsın, net hareket nedir, onu zaten Merkez Bankası hesaplayıp kullanıma sunuyor, biz ona bakalım.