Her yıl, yıllık programlar kapsamında açıklanırdı, bu kez sır oldu

2009 programında cari açığın finansman kalemlerine yer verilmedi

Hükümet 2009 yılı için cari işlemler dengesinde 50.4 milyar dolar açık öngörüsüyle yola çıktı. Her ne kadar dünya ölçeğinde yaşanmaya başlanan ve giderek daha da derinleşeceği açık olan ekonomik daralma yüzünden daha düşük bir açık vereceğimiz tahmini ağır basıyorsa da, bu aşamada hedef bu. Cari açıkta 2008 yılı beklentisi ise 51.5 milyar dolar. Ancak bu aşamada sorun, cari açığın bu yıl hangi düzeyde gerçekleşeceği, gelecek yıl da nerede oluşacağı değil; 2009 yılı programında bulamadığımız bir veri. Gelecek yıl 50 milyar dolar açık vereceğimize göre, demek ki net 50 milyar dolarlık da bir finansman söz konusu. Kim bilir belki daha çok finansman sağlanır da, açığı aşan fark Merkez Bankası'nın rezervine eklenir. Ya da tersi olur, finansman 50 milyara ulaşmaz, bu kez Merkez Bankası rezervine başvurulur.

Peki, 2009 yılında ne kadar finansman sağlanması öngörülüyor? İşte o belli değil. Aslında tabii ki bellidir de, kamuoyu olarak bizler bilmiyoruz. Ne öngörülen finansman miktarını biliyoruz, ne de bu finansmanın kalemlerini. Neden mi bilmiyoruz, çünkü her yıl yıllık programlar kapsamında açıklanan ödemeler dengesinin sermaye ve finans hesapları kalemine, 2009 programında yer verilmedi.

Neden gizleme gereği duyduk?

Ödemeler dengesinin cari açık bölümüyle ilgili öngörü belli olduğuna göre, sermaye ve finans hesaplarının detayı da bellidir. Yani hiç kimsenin, "hele dur bakalım, istim arkadan gelsin" diyecek hali yok. Bu, bütçe dengelerini oluşturup, açığın finansman kalemlerini gizlemekten hiç farklı değil. Peki, ödemeler dengesinin sermaye ve finans hesapları kalemlerinin detayını neden gizleme gereği duyuyoruz dersiniz?

Muhtemeldir ki 2009 yılında şimdiden öngöreceğimiz kalemlerde ve tutarlarda finansman sağlayabilmek çok zor olacak. Gerçi bizim için makro hedefleri ya da bu hedeflerin detaylarını belirleyip, sonra tutturamamış olmak hiçbir zaman sorun yaratmamıştır. Örnek mi? Bu yılın ödemeler dengesi hedefleri belirlenirken, bankaların 5.5 milyar dolar, diğer sektörlerin, yani reel sektörün 11.5 milyar dolar dış kaynak sağlayacağı öngörülmüştü. Yılın tümüne ilişkin rakamlar tabii ki yok, ama sekiz ayda gerçekleşme ne oldu biliyor musunuz; bankalar 12.2 milyar, reel sektör ise 27.3 milyar dolar dış kaynak kullandı. Yani daha yıl bitmeden yüzde 100 gibi küçük bir sapma ortaya çıkmış oldu.

Acaba şimdi de benzer bir sapma ortaya çıkar diye düşünülüyor ve bunun kaygısıyla mı hareket ediliyor? Ama neden, bizim için hedef belirleyip bunun uzağına düşmek hiçbir zaman sorun olmadı ki...

Açıklansa çok şey öğrenecektik

Yıllık programda, 2009 ödemeler dengesinin adeta "yarım" açıklanması ve finans hesabı bölümüne yer verilmemesi kamuoyunu bazı büyüklüklerle ilgili olarak ne öngörüldüğünü bilmekten alıkoyuyor. Neler mi bu büyüklükler?

Finansman hesabı açıklansaydı yerli yatırımcıların yurtdışında, yabancı yatırımcıların yurtiçinde ne miktarda doğrudan yatırım yapacaklarına ilişkin hedefi öğrenebilecektik.

Yabancı yatırımcıların 2009 yılında hangi miktarda hisse senedi ve devlet iç borçlanma senedi almalarının öngörüldüğüne ilişkin bilgimiz olacaktı.

Bankalar ve reel sektör kuruluşlarının ne büyüklükte dış kaynak kullanmalarının öngörüldüğü hakkında bilgi edinebilecektik.

Finans hesabının toplam büyüklüğünü de bileceğimiz için, bu tutarın cari açıktan fazla olup olmadığını görebilecek, yani cari açık-finans hesabı farkına göre Merkez Bankası'nın rezerv mi biriktireceğini, yoksa rezervinin bir miktarını kaybetmek durumunda mı kalacağını da görebilecektik.

Ancak, 2009 yılı programında ödemeler dengesinin finans hesabı bölümüne yer verilmeyince, tüm bu verilere ulaşma şansımız da elimizden alınmış oldu.

2009'da tüm hedefler ıskalanabilir

Hep vurgulandığı gibi, Türkiye daha önce yaşadığı 1994 ve 2001 krizlerini, bir anlamda kendi kendine yarattı. Bu krizlerin dışarıdan ithal edilmesi söz konusu değildi. Dönem dönem yaşanan uluslararası krizler de içinde bulunulan krizle kıyaslanmayacak kadar küçük çaplıydı ve bize olan etkileri de çok sınırlı kaldı. Oysa şimdi biz de krizin adeta göbeğindeyiz. Bu krizden birçok yönden etkileneceğimiz ortada. Bugüne kadar kur artınca ihracatımızın ivme kazanacağını umduk örneğin. Ama TİM ekim rakamlarını açıkladığında gördük ki, ihracat geçen yılın yaklaşık yüzde 2 altında. Yani, kur artışı tek başına bir anlam ifade etmedi, dünyadaki ekonomik daralma ihracatımızı anında vurdu. Önümüzdeki dönemde ithalatta da büyük bir daralma yaşandığını göreceğiz. Yani, bir kere dış ticaret hacmi de, açığı da daralacak.

Şu anki gidişata göre 2009 yılında vereceğimiz cari açık hükümetin öngördüğü 50 milyar doların çok altında kalacak. Çünkü bir kere finansman bulmakta büyük zorluk yaşanacak. Hükümetin gerçekleşmeyle büyük farklılık olacağı kaygısıyla şimdiden ilan etmek istemediği finansman kalemlerinde 50 milyar açığı doğurabilecek bir giriş zaten kesinlikle söz konusu olmayacak.

Son bir yılda ne oldu?

Ödemeler dengesinde ağustos itibariyle son bir yılda verilen 49 milyar dolarlık açık, önümüzdeki yıl öngörülen 50 milyarlık açıkla neredeyse eşit. Bu yüzden, son bir yılın rakamlarına göz atalım:

Son bir yılda 49 milyar dolar açık verilirken, finans hesabındaki giriş 55 milyar dolar oldu, 6 milyar dolarlık net hata noksanla denge sağlandı. Bu dönemde finans hesabı kapsamında doğrudan yatırımlardan net 15 milyar dolar geldi, portföy yatırımlarında 2 milyarlık çıkış oldu, diğer yatırımlardaki net giriş de 43 milyar dolar olarak gerçekleşti. Cari açık ve net hata noksan toplamını aşan 1 milyar dolar da Merkez Bankası rezervine eklendi. Tabii ki bu kalemlerin çok detaylı dökümü de mevcut.

Normal koşullarda 2009 için de benzer bir tablo beklenmesi gerekirdi; çünkü ağustos itibariyle son bir yıldaki açıkla 2009'un açık hedefi birbirine çok yakın. Ancak hükümet, yukarıdaki detayı, belli ki gerçekleşmenin çok çok farklı olabileceği kaygısıyla açıklamamayı tercih etti.   

      Cari İşlemler Dengesi (Milyar Dolar)

        2006 2007 2008(1) 2009(2)

Cari İşlemler Hesabı  -31,9 -37,7 -51,5 -50,4

 Dış ticaret dengesi  -40,9 -46,7 -63,4 -64,5

  İhracat (FOB)  92,9 114,3 143,1 155,0

   İhracat FOB)  85,5 107,3 137,5 149,0

   Bavul ticareti, uyarlama 7,4 7,1 5,6 6,0

  İthalat (FOB)  -130,1 -156,1 -204,0 -217,1

   İthalat (CIF)  -139,6 -170,1 -218,0 -232,5

   Navlun ve sigorta, uyarlama 9,5 13,9 14,0 15,4

  Parasal olmayan altın (net) -3,3 -4,4 -1,6 -1,6

  Limanlarda sağlanan mallar (net) -0,4 -0,5 -0,9 -0,9

 Hizmetler dengesi  13,8 13,9 18,1 20,1

      Gelir  25,3 28,8 35,7 39,0

      Gider  -11,4 -14,9 -17,6 -19,0

   Taşımacılık  0,4 -0,4 -0,4 -0,3

   Turizm   14,1 15,2 19,1 21,1

    Gelir  16,9 18,5 22,7 24,9

    Gider  -2,7 -3,3 -3,6 -3,8

   Diğer   -0,7 -1,0 -0,6 -0,8

 Gelir dengesi  -6,7 -7,1 -8,3 -8,1

      Gelir  4,4 6,4 7,4 8,2

      Gider  -11,1 -13,5 -15,7 -16,3

   Ücret ödemeleri  -0,1 -0,1 -0,1 -0,1

   Yatırım geliri dengesi -6,6 -7,0 -8,1 -7,9

    Doğrudan yatırımlar -1,0 -2,1 -3,3 -3,3

    Portföy yatırımları -0,7 0,4 1,4 2,2

    Diğer yatırımlar  -4,9 -5,3 -6,3 -6,8

     Faiz geliri  1,5 2,2 2,2 2,5

     Faiz gideri  -6,3 -7,5 -8,5 -9,3

      Uzun vade  -5,5 -6,8 -7,9 -8,2

      Kısa vade  -0,8 -0,7 -0,6 -1,1

 Cari transferler  1,9 2,2 2,1 2,2

(1) Gerçekleşme tahmini     

(2) Hedef