Her 100 TL bütçe gelirinin 58 TL’si Marmara’dan

Büyük bölümü vergiler­den oluşan merkezi yö­netim bütçe gelirlerinin yaklaşık yüzde 58’lik bölümü, İstanbul başta olmak üzere, vergisel açıdan gelir sağlayıcı iş ve iş­lemlerin yoğun olduğu il­lerin yer aldığı Marmara böl­gesinden sağlanıyor. Devlet Marmara’dan, bu bölgeye yap­tığı harcamanın yaklaşık 6 katı gelir elde ediyor.

Ege ve İç Anado­lu da bütçeye aldı­ğı harcamadan daha fazla gelir aktararak net katkı sağlarken, diğer böl­gelerin sağladığı gelir aldığı harcamayı karşılamıyor. Geli­rin gidere oranı özellikle Doğu Anadolu’da yüzde 17’lere düşü­yor. Ülke genelinde aldığı büt­çe harcamasından daha faz­la gelir sağlayarak bütçeye net katkı yapan illerin sayısının sadece 9 olduğu, 72 ilin sağla­dığı gelirin aldığı bütçe har­camasının çok altında kal­dığı dikkati çekiyor.

Üç bölgeden 3,2 trilyon TL bütçe fazlası

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre ocak-eylül dö­neminde 6 trilyon 84,6 milyar lira olarak gerçekleşen mer­kezi yönetim bütçe gelirinin yüzde 58,3 oranındaki 3 tril­yon 545,7 milyar lirası, büyük bölümü İstanbul’dan olmak üzere Marmara Bölgesindeki 11 ilden elde edildi. Aynı dö­nemde merkezi yönetim büt­çesinden Marmara’ya yapı­lan harcama ile 631,1 milyar lira ile toplam bütçe giderinin yüzde 8,8’ini oluşturdu. Dokuz ayda aldığı bütçe harcaması­nın 5,6 katı gelir sağlayan Mar­mara bölgesinin, bütçe açığı­nın 1 trilyon lirayı aştığı bu dö­nemde bütçeye net katkısı 2 trilyon 914,6 milyar lira oldu.

Ocak-eylül döneminde 820,6 milyar lira ile bütçe gelirleri­nin yüzde 13,5’ini sağlayan İç Anadolu, bütçe harcamaların­dan 786,6 milyar lira ile yüzde 11 pay aldı, bölge bütçeye 34 milyar liralık net katkı sağla­dı. Ege bölgesi aynı dönemde 631 milyar liralık bütçe geliri yaratırken, 339 milyar lira har­cama alarak bütçeye net 291,9 milyar lira katkı yaptı. Buna gö­re bütçeye aldığından daha faz­la veren bu üç bölge dokuz ay­da toplam 4 trilyon 997,3 mil­yar lira ile bütçe gelirlerinin yüzde 82,1’ini sağlarken, aynı dönemde bütçeden 1 trilyon 756,8 milyar lira ile yüzde 24,5 pay aldı. Üç bölgenin bütçeye net katkısı 3 trilyon 240,6 mil­yar lira oldu.

Diğer bölgelerin bütçeye sağladığı gelir ise aldığı bütçe harcamasını karşılamadı. Do­kuz ayda 357,4 milyar lira büt­çe harcaması yapılan Akdeniz bölgesi, 323,6 milyar lira ile bütçeye bunun yüzde 90,5’i kadar ge­lir aktardı. Karadeniz bölgesi 313,6 milyar lira bütçe harcaması alırken, böl­genin bütçeye sağladığı gelir 123,8 milyar lira ile bunun yüz­de 39,5’i düzeyinde kaldı. Bu dönemde 295,4 milyar lira büt­çe harcaması yapılan Güney­doğu Anadolu 86,6 milyar lira ile bunun yüzde 29,3’ü kadar bütçe geliri sağlayabildi. Al­dığı harcamaya göre en düşük geliri sağlayan bölge ise Doğu Anadolu oldu. Bölgenin dokuz ayda sağladığı 56 milyar liralık bütçe geliri, aldığı 323,6 mil­yar liralık harcamanın yüzde 17,3’ünü karşılayabildi.

Dokuz aylık gelir-gider far­kına göre Akdeniz 33,9 milyar, Karadeniz 189,8 milyar, Gü­neydoğu 208,8 milyar, Doğu Anadolu 267,6 milyar liralık bütçe açığına yol açtı. Bütçeye sağladığı gelirden fazla bütçe harcaması yapılan dört bölge­de 700 milyar lira toplam bütçe açığı oluştu.

İlk dokuz ayda merkezi yö­netim bütçe gelirinin 497,4 milyar lirayla yüzde 8,2’si “merkez”den toplanırken; büt­çe harcamalarının ise faiz, per­sonel ödemeleri, cari transfer­ler ve diğer genel yönetim gi­derleri olmak üzere 4 trilyon 111,9 milyar lira ile yüz­de 57,4’ü merkezden ger­çekleştirildi. Merkezden ya­pılan tahsilat ve harcamalar­da 3 trilyon 614,5 milyar liralık bir bütçe açığı ortaya çıktı. Bu gelişmelerle merkezi yönetim bütçesinin dokuz aylığı açığı 1 trilyon 74 milyar lira oldu.

Marmara’nın kişi başına net katkısı 110 bin TL

Ocak-eylül döneminde böl­gelerin bütçeden aldığı harca­ma ile bütçeye sağladığı gelire göre Marmara kişi başına 110 bin 349 lira, Ege 26 bin 669 li­ra, İç Anadolu 2 bin 485 lira net katkı sağladı. Buna karşı­lık, sağladığı gelir düşüldükten sonra Doğu Anadolu’ya kişi ba­şına fazladan 40 bin 832 lira, Güneydoğu’ya 23 bin 621, Ka­radeniz’e 23 bin 492 lira ve Ak­deniz bölgesine 3 bin 121 lira bütçe harcaması yapıldı. Tür­kiye genelinde dokuz ayda elde edilen kişi başına bütçe geliri 71 bin 272 lira, yapılan kişi ba­şı bütçe harcaması 83 bin 852 lira oldu.

72 ilin bütçesi açık verdi

İller bazında bütçe verileri­ne göre ocak-eylül dönemin­de 81 il içinde sadece 9’u, aldı­ğı harcamadan daha fazla ge­lir aktararak bütçeye net bazda pozitif katkı sağladı, sağladığı gelir aldığı harcamayı karşıla­mayan diğer 72 il bütçe açığı üretti.

Nüfusun yaklaşık beşte bi­rinin yaşadığı İstanbul, bu dö­nemde toplam bütçe harca­malarından 324,9 milyar lira ile yüzde 4,5 pay alırken, 2 tril­yon 697,2 milyar lira aktararak toplam bütçe gelirinin yüzde 44,3’ünü tek başına sağladı. İs­tanbul’un ilk dokuz ayda büt­çeye net bazda katkısı 2 trilyon 372,2 milyar lira oldu.

Bütçeye aldığından fazla gelir aktararak net katkı sağlayan 9 il içinde İstanbul’u 491,5 milyar lira ile Kocaeli, 352,3 milyar li­ra ile İzmir, 192,4 milyar lira ile Ankara, 66,9 milyar lira ile Bur­sa, 54,5 milyar lira ile Mersin, 30 milyar lira ile Tekirdağ, 14,5 milyar lira ile Antalya ve 8 mil­yar lira ile Yalova izledi. Bütçe­ye aldığından çok veren 9 ilden sağlanan toplam gelir 4 trilyon 857,8 milyar liraya, bunun top­lam bütçe gelirindeki payı yüz­de 79,8’e ulaştı. Aynı dönemde, bütçeden harcamalarından 1 trilyon 275,5 milyar lira ile yüz­de 17,8 pay alan bu illerin top­lamda bütçeye net katkısı 3 tril­yon 852,2 milyar lira oldu.

Diğer 72 il ise bütçeye top­lamda yüzde 12 oranında 729,5 milyar lira gelir sağlarken, bütçe harcamalarından yüzde 24,7 oranında 1 trilyon 771,2 milyar lira pay aldı ve net baz­da 1 trilyon 41,7 milyar liralık açık yarattı.

Anılan dönemde aktardığı ge­lirden daha fazla bütçe harca­ması alan 72 il içinde en fazla açık yaratan il 53,7 milyar lira ile Diyarbakır oldu. Şanlıurfa 47,1 milyar, Van 37,5 milyar, Kahra­manmaraş 35,8 milyar, Konya 34,1 milyar, Şırnak 28,5 milyar, Gaziantep 27,9 milyar, Samsun 27,8 milyar, Kayseri 27,2 mil­yar ve Erzurum ile Trabzon 26,8 milyar lira ile en fazla açık yara­tan illerin başında geldi.

Bölgeler arası katkı farkının nedeni

Bütçeye sağladığı gelir ile aldığı bütçe harcaması farkına göre net katkıdaki dengesizlik, bölgeler arası gelişmişlik farklarından kaynaklanıyor. Ülkede sanayi ve ticaretin merkezi olan İstanbul ve ikinci sıradaki Kocaeli ile Ankara, İzmir gibi ekonomisi gelişmiş illerin bütçe gelirlerine katkısı yüksek düzeylerde.

Özellikle gelirlerin yarıya yakınını tek başına sağlayan İstanbul’un aynı zamanda bankacılık ve finansın merkezi olması, bu sektörden alınan vergilerin yoğunlukla bu ilde tahsil edilmesi, ilin bütçeye net katkısını büyütüyor. Kocaeli de önde gelen sanayi tesislerinin yanında, özellikle rafineri nedeniyle akaryakıt üzerinden alınan ÖTV’nin de etkisiyle üst sıralarda yer alıyor. Bursa, Sakarya, Tekirdağ gibi sanayisi gelişmiş olduğu için bütçeye aldığından fazla veren illerin de bu bölgede yer alması, Marmara bölgesini net katkıda öne çıkarıyor.

Ege bölgesinde İzmir, İç Anadolu’da Ankara bölgelerinin katkısını büyüten iller. Adana, Mersin, Kahramanmaraş gibi sanayisi görece gelişmiş illerin yer aldığı Akdeniz bölgesinin sağladığı gelir aldığı harcamaya yaklaşırken; sanayi, ticaret, finans, gümrük ve benzeri vergisel açıdan gelir sağlayıcı işlemlerin düşük olduğu diğer bölgelerde makas giderek açılıyor. Nüfusuna oranla vergi doğuran faaliyetlerin en düşük olması nedeniyle Doğu Anadolu’nun sağladığı bütçe geliri aldığı harcamanın çok altında kalıyor.