Hazine'nin hareket alanı daralıyor

Dünkü konuya devam edelim. Hazine'nin, geçen yılın ilk yarısında 3.8 milyar lira olan net iç borçlanmasının, yüzde 588 artarak bu yıl 26.3 milyara ulaştığını dünkü yazımızda vurgulamış ve Hazine'nin fazla mesai yapar durumda olduğuna dikkat çekmiştik. Geçen yıla göre olan değişim tabii ki önemliydi, ama yılın tümünde öngörülen borçlanmaya göre nerede olunduğu da önem taşıyordu. Borçlanmaya, bugün de bu yönden bakalım istedik.

2009 yılına girilirken yapılan programa göre, Hazine'nin bu yılın tümünde 105.1 milyarı iç, 12.2 milyarı da dış olmak üzere toplam 117.3 milyar lira borçlanması öngörüldü. Toplam borç ödemesinin ise 85.4 milyarı iç, 11.6 milyarı dış olmak üzere 97 milyar lira olması planlandı. Buna göre, Hazine bu yıl net 20.3 milyar lira borçlanacaktı.

Anapara ve faiz olmak üzere toplam ödemesi 154 milyara ulaşacak olan Hazine, 20.3 milyar liralık net borçlanmaya ek olarak 36.5 milyar liralık da borçlanma dışı kaynak sağlayacak ve böylece gereken kaynağa ulaşılmış olacaktı.

İlk altı aydaki borçlanma ve ödeme rakamlarının, yıllık olarak öngörülen rakamlara göre ne oranda gerçekleştiği gidişat hakkında yeterince somut fikir veriyor. Hazine, yılın tümünde öngördüğü 105.1 milyar liralık iç borçlanmanın tam üçte ikisine denk gelen 70.3 milyar lirasını yılın yarısında gerçekleştirdi. Yani yılın ikinci yarısı için, üçte birlik bir borçlanma olanağı kaldı. Elbette yılın tümünde öngörülenin borçlanma tutarının üstüne çıkılmasını engelleyen bir düzenleme yok, ama bu tablo borçlanmaya nasıl ağırlık verildiğini, bunun zorunlu hale geldiğini gösteriyor. Hem bir süre önce Hazine'nin borçlanma limitini artıran ve kimi hesaplamalara göre 75 milyar liralık ek borçlanma olanağı sağlayan düzenleme de bu sıkışıklığın işareti değil mi?

İlk yarıda, yılın tümünde öngörülen borçlanmanın yüzde 66.9'u gerçekleştirilirken, ödemenin oranı yüzde 51.5 oldu. Hazine, 2009'un tümünde 85.1 milyar liralık iç borç ödemesi gerçekleştirmeyi öngörüyordu, altı aydaki ödeme 44 milyar lira olarak gerçekleşti.

Böylece, yılın tümünde 19.7 milyar liralık net borçlanma öngörülüyor olmasına rağmen, ilk yarıda 26.3 milyar liralık borçlanmaya gidilmiş oldu. Bir başka ifadeyle, ilk altı aydaki net borçlanmanın yıllık öngörülene oranı yüzde 133.5 olarak gerçekleşti.

Dış borç konusundaki altı aylık gerçekleşme ise yüzde 50'yi bile bulmadı. Altı ayda, yılın tümünde öngörülen dış borçlanmanın yüzde 47.5'i, ödemenin ise yüzde 43.1'i gerçekleştirildi.

Toplam rakamlarda da iç borçlanmanın ağırlığı var. Yılın ilk yarısında 76.1 milyar liralık borçlanmaya gidildi. Bu rakam, yılın tümünde öngörülenin yüzde 64.9'una denk geliyor. İlk altı ayda ödenen 49 milyar lira ise, yılın tümünde öngörülenin yüzde 50.5'i düzeyinde. Bu değerlere göre, ilk altı ayda ödenen net 27.1 milyar lira toplam borç, 2009'un tümünde öngörülen 20.3 milyarı yüzde 33.5 aşıyor. Bir başka ifadeyle ilk altı ayda ödenen net borcun, yılın tümünde ödenmesi öngörülene oranı yüzde 133.5'i buluyor.

"Bütçe, Hazine'nin programını zorlayacak"

Gelin biraz geriye dönelim. Tarih 1 Ocak 2009. Bu köşede bütçe ve Hazine'nin borçlanma ve borç ödeme programı hakkında "Bütçe, Hazine'nin programını zorlayacak" başlığı altında neler yazmışız:

"2009 yılı bütçesinin 259.2 milyar lira gelir, 248.8 milyar lira gider ve 10.4 milyar lira açıkla bağlandığını biliyoruz. Bütçe hedeflerinin içinde bulunulan koşullarda hiç de gerçekçi olmadığı yolunda yaygın bir görüş var. Bu görüş, vergi gelirlerinden kaynaklanmak üzere gelir hedeflerine ulaşmada sıkıntı yaşanacağı düşüncesine dayanıyor.

Küresel krizin etkisiyle reel sektör kuruluşları 2008'i kayda değer bir karla kapatamayacak, hatta bazıları zarar edecek. Aynı şekilde bankaların karında da önemli bir artış olmayacak. Dolayısıyla, 2009 yılındaki kurumlar vergisi tahsilatı yerinde sayacak, belki cari olarak bile gerileyecek. İşten çıkarılan işçilerden kaynaklanan bir vergi kaybı olacak. Ayrıca, yaprak kımıldamayan piyasalar yüzünden dolaylı vergilerde umulan artışı sağlamak bir yana, bu vergilerin gerilemesi bile gündeme gelebilecek. Dolaylı vergilerde 2008 gerçekleşme tahminine göre bu yıl için yüzde 15 artış öngörülüyor. Ekonominin neredeyse hiç büyüyemeyeceğinin tahmin edildiği, hatta yılın tümünü kapsayacak bir daralmanın söz konusu olabileceği bir yılda, alışverişe dayalı dolaylı vergiler nasıl olacak da yüzde 15 artacak. Yüzde 15 artış ya kağıt üstünde kalacak ya da dolaylı vergi oranları ciddi ölçüde yükseltilecek. Piyasalar kan ağlarken vergi artışına gidilmesi de söz konusu olamayacağına göre, artış hedefinin kağıt üstünde kalması kaçınılmaz olacak.

Dolayısıyla, 2009 bütçesi, gelir hedefine ulaşılması çok zor olacağından büyük olasılıkla başlangıçta öngörülenden daha büyük bir açıkla kapanacak.

Bütçe hedeflerinde ortaya çıkacak bir sapmadan en çok Hazine Müsteşarlığı, daha doğrusu Hazine'nin 2009 yılı finansman programı etkilenecek…"

İşte 2009'un altı aylık rakamları ortada ve geldiğimiz nokta. Acaba ikinci altı ay, ilk altı ayı aratır mı, ne dersiniz?