Hazine fazla mesai yapıyor, ilk altı aydaki iç borçlanma yüzde 588 arttı

Merkezi yönetim bütçesi geçen yılın ilk yarısında 1.9 milyar lira fazla verdi. Bütçe emanetleri, diğer emanetler ve avans kalemlerinin etlenmesiyle bütçedeki fazlalık, nakit dengesi bazında 463 milyon liraya indi. Bu yıl ise ilk aylardan beri çok farklı bir eğilim yaşanıyor. İki hafta önce de dikkat çektiğimiz gibi, yılın tümünde öngörülen bütçe açığı ilk birkaç ayda aşıldı. Yılın ilk yarısında merkezi yönetim bütçesinde tam 23.2 milyar liralık bir açık ortaya çıkmış durumda. Bu açığa 3.5 milyar liralık bütçe emanetleri ve 1.7 milyar liralık diğer emanetleri ekleyip, 932 milyon liralık avansları düştüğümüzde karşımıza 27.4 milyar liralık bir bütçe nakit açığı çıkıyor.

İç borçlanma yüzde 588 arttı

Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, bu yılın ilk yarısında 27.4 milyar lira olan bütçe nakit açığının 27.1 milyar lirası borçlanma yoluyla kapatıldı. Hazine, geçen yıl altı ayda 6.5 milyar liralık net borçlanmaya gitmişti. Yani, ilk yarılar itibariyle net borçlanma yüzde 315 oranında artmış oldu.

Toplam borçlanmada ağırlık doğal olarak iç borçlanmaya veriliyor. Öyle ki, altı aylık dönemler itibariyle net iç borçlanma tam yüzde 588 oranında artış gösterdi. Geçen yılın ilk yarısında 3.8 milyar lira olan net iç borçlanma, bu yıl 26.3 milyar liraya çıktı. Bir başka ifadeyle Hazine, ilk altı ayda geçen yıldan 22.5 milyar lira daha fazla borç almak durumunda kaldı.

Net iç borçlanma tümüyle devlet tahvili satışı yoluyla gerçekleştirildi. Söz konusu dönemde Hazine bonosunda net 1.9 milyar liralık, döviz cinsinden devlet tahvilinde de yine net 4.2 milyar liralık ödeme yapıldı. Yani, Hazine bonosu ve döviz cinsi devlet tahvilinde borçlanma ödemenin altında kaldı. Bu ödemeler ve bütçe finansmanı için gereken kaynak ise Türk Lirası cinsi devlet tahvili satışıyla kapatıldı.

Hazine, altı aylık dönemde TL cinsi 61.9 milyar liralık devlet tahvili sattı. Bu dönemde 29.5 milyar liralık da ödeme gerçekleştirildi. Böylece, TL cinsi devlet tahvilindeki net borçlanma 32.4 milyar lira oldu.

Hazine, geçen yılın aynı döneminde TL cinsi devlet tahvilinde 18.7 milyar liralık ödemeye karşılık 31.4 milyar liralık borçlanmaya gitmiş ve net borçlanma 12.6 milyar lira olmuştu.

Dış borçlanma azaldı

Bütçe açığının finansmanında iç borçlanmanın böylesine öne çıkması, biraz da dış borçlanma olanaklarının daralmasından kaynaklanıyor. Geçen yılın ilk yarısında 2.7 milyar liralık net dış borçlanma gerçekleştiren Hazine, bu yıl 808 milyon lira net dış borçlanmayla yetinmek durumunda kaldı.

İlk altı ayda dış borçlanma da, dış borç ödemesi de azaldı. Geçen yılın ilk yarısında 9.4 milyar lira olan dış borçlanma, bu yıl 5.8 milyar liraya indi. Dış borç ödemesi de 6.7 milyar liradan 5 milyar liraya geriledi.

Nakit dengesindeki açığın kapatılmasında borçlanma dışındaki kalemlerin net borç verme, özelleştirme geliri ve kasa/banka ve diğer işlemler kalemleri olduğunu belirtelim.   

Denge nasıl sağlanacak?

Merkezi yönetim bütçesinde ilk yarıda harcamalar geçen yıla göre yüzde 24.1 artarken, gelirler yüzde 0.9 azaldı. Bunun sonucunda da 1.9 milyar liralık fazla 23.2 milyar liralık açığa dönüştü. Emanet ve avans hesaplarıyla geçen yılın fazlası 463 milyona indi, bu yılın açığı da 27.4 milyara çıktı.

Geçen hafta yazdık; ilk yarılar itibariyle öngörülen bütçe hedeflerine göre gerçekleşmede asıl sorun harcamada değil, gelirde. Yani harcamaların çok fazla arttığı yargısı doğru değil, asıl sıkıntı gelir cephesinde. İlk yarıdaki harcamanın öngörülen yıllık hedefe göre gerçekleşmesi yüzde 45.2'den yüzde 48.1'e çıktı. Gelirdeki gerçekleşmenin oranı ise yüzde 50.1'den yüzde 40.8'e geriledi.

Görüldüğü gibi harcama artmakla birlikte fırlayıp gitmiş değil, ama gelir dibe oturmuş sayılır. İşte bu tabloyu biraz olsun düzeltebilmek için hükümet dolaylı vergilerde artışa gitti. Doğrusu bu adım, mart ayı ortasında otomotiv, beyaz eşya ve mobilya için getirilen vergi indirimiyle çelişmiyor da değil. Kaldı ki, söz konusu alanlar için getirilen vergi indirimleri hasılat artışı sonucunu doğurmuştu. Şimdi tüketiminden vazgeçilmesi daha zor görülerek akaryakıta getirilen vergi artışının hasılata ne ölçüde yansıyacağını zaman gösterecek.

Ayrıca, her ne kadar Maliye Bakanlığı henüz somutlaşan bir karar, hatta bir çalışma bile yok dese de, diğer bazı dolaylı vergilerin artırılması yönündeki çalışmaların varlığı da biliniyor.

Hazine'nin işi zor

Bütçe açığının altı ayda, yılın tümünde öngörülen düzeye fark atarak 23 milyar liraya dayanması, gerçekten can sıkıcı bir durumun varlığına işaret ediyor. Bu tablo, Hazine'nin giderek daha çok ve bir süre sonra daha yüksek faizle borçlanmasını zorunlu kılacak demektir.