Hasar kontrolü
Temmuz ayı TİM verilerine göre Irak’a ihracatımız gecen senenin aynı ayına göre %46 azalarak 570 milyon dolara geriledi. İç savaş sırasında ilk tespitlerin yapıldığı Haziran ayı rakamları %19 daralma ile daha az korkutucu bir resim çiziyordu. İhracatçılar tarafından yapılan açıklamalar alternatif yollar vasıtasıyla Suriye ve Irak’ta iç savaş nedeniyle tıkanan yolların açılabileceği yönündeydi. Ancak açıklanan sonuçlar durumun daha kötüye gittiğini gösteriyor.
Irak’ta uzun süreli bir iç savaşın Türkiye ihracatını olumsuz etkilemesi kaçınılmaz. Irak 2013 yılında 12 milyar dolarlık bir dış satış ile Türkiye’nin ikinci büyük pazarı olup, toplam ihracatımızın %8,0’ini oluşturmakta. Irak’a olan ihracatımızın yaklaşık %60’ı iç savaştan etkilenmeyen Kürdistan bölgesine yapılmaktadır. Geriye kalan %40’lık kısımda çatışmalar nedeniyle önemli aksamalar olmakta.
Ancak iç savaşın etkisi bununla sınırlı değil. Suriye, Ürdün ve Körfez ülkelerine yapılan 11 milyar dolar dış satış ile birlikte bölgeye olan toplam ihracatımız 23 milyar dolara ulaşmakta. Söz konusu tutar toplam ihracatımızın %15’ine, milli gelirimizin %3,0’üne eşit.
Suriye ve Irak’ta çıkan iç savaş nedeniyle ihracatçılar Süveyş kanalı, İsrail ve Iran gibi alternatif kanallar üzerinden bölgeye ulaşmaya çalışmaktadır. Ama söz konusu kanallar yolu uzattığı ve maliyetleri artırdığı için Türkiye’nin rekabet gücünü olumsuz etkilemekte. Temmuz TİM rakamları Irak’a olan ihracatımızdaki sert düşüşe rağmen çok olumsuz bir tablo çizmiyor. TİM yetkilileri bayram tatilinde çalışılmayan üç güne göre düzeltme yapıldığı zaman Türkiye’nin ihracatını %12 oranında büyüttüğünü savunuyor. Bu hesaba tam katılmasak da Türkiye’nin, Avrupa’ya ihracatını artırarak Ortadoğu’ya ihracatındaki 3-4 milyar dolarlık kaybı dengeleyebileceğine inanıyoruz.
Temmuz ayında en fazla ihracat yaptığımız 5 ülke sırasıyla Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa ve Irak oldu. Irak aylık ihracat sıralamasında 5. ülke konumuna geriledi. Almanya’ya ihracatımız yüzde 14 artarken, İngiltere’ye ihracatımız yüzde 16, İtalya’ya ihracatımız yüzde 2, Fransa’ya ihracatımız yüzde 7 arttı. Irak’a ihracatımız yüzde 46 azalarak Gaziantep’in İhracatını %18 aşağı çekti.
Orta vade için neden iyimseriz?
IŞİD’in çıkardığı iç savaş Türkiye’nin Irak ve körfez ülkeleriyle ticaret yollarını kapatarak son 10 yıldır aralıksız olarak büyüyen Orta Doğu bölgesel ticaretine darbe vurdu. Ancak her şerde bir hayır olduğu unutulmamalı.
Merkezi hükümetin zayıf kalması üzerine devreye girerek ISİD’e karşı başarıyla mücadele eden Kürdistan bölgesel hükümeti hem ulusal hem de uluslararası platformda konumunu güçlendirdi. IŞİD’in çıkardığı iç savaş Sünni ve Kürtlerin daha adil bir şekilde temsil edildiği bir düzenin kurulmasına yardımcı olabilir. Coğrafi konumu gereği Türkiye ile tarihsel olarak güçlü ilişkilere sahip olan Kürdistan bölgesel hükümetinin merkezi hükümet ile arasının düzelmesi Türkiye’nin merkezi hükümet ile tıkanan ilişkilerinin de önünü açabilir.
Petrol ve doğal gaz gelirlerinin paylaşılması konusunda Kürdistan bölgesel hükümeti ve merkezi hükümet arasındaki görüşmeler uzun süredir tıkanmış konumda. IŞİD’in yol açtığı iç savaş Kürdistan bölgesel hükümetine merkezi hükümetin itirazlarına rağmen çıkardığı petrolü satma imkanı verdi.
Kürdistan bölgesel hükümeti ile Türkiye arasında doğal gaz alımı üzerine bir anlaşma imzalandı. Yapılan anlaşmaya göre Türkiye 2017 yılından başlayarak Irak’tan yıllık 4 milyar m3 gaz alacak. Alınacak gazın miktarı 2020 tarihine kadar 10 milyar m3 düzeyine çıkacak. Türkiye eğer isterse gaz alımını 20 milyar m3 düzeyine çıkarabilecek.
Türkiye’nin Kuzey Irak’tan alacağı gaza 6-7 dolar / mmbtu ödemesi bekleniyor. İran, Rusya ve Azerbaycan’dan alınan gaza göre önemli ölçüde ıskonto sağlayan Kuzey Irak gazı, alınacak miktara göre, Türkiye’nin enerji faturasında yıllık 1,5-3,0 milyar dolarlık bir tasarruf sağlayacak.