Harçların önemi ve 2010 yılı harçları
Dr. Mehmet ŞAFAK
Harç ve özellikleri
Harç denildiğinde, genellikle, bazı kamu kuruluşlarının sundukları kamusal hizmetlerden yararlananların bu yararlanma karşılığında ödedikleri bedeller anlaşılır. Örneğin, pasaport hizmetlerinden yararlananların ödedikleri pasaport harcı ile üniversitelerin öğrencilerinin ödedikleri kayıt ve sınav harçları bu konuda birer örnek olarak belirtilebilir.. Bu açıdan ele alındığında vergi ile harç arasında kesin bir ayırım yapmanın mümkün olacağı sonucuna varılabilir. Gerçekten, dış görüntüsü itibariyle vergi karşılıksız olduğu halde, harçta bir karşılık vardır. Çünkü, harcı ödeyen kimse, kamusal bir hizmetten özel olarak yararlanmaktadır. Şu halde, bireylerin harca konu teşkil eden hizmetlerden yararlanma derecelerini kısmen de olsa belirlenebilir. Bir diğer söyleyişle, harca konu olan hizmetler genellikle pazarlanabilen yarı kolektif nitelikteki hizmetlerdir. Devletin piyasa talebi için üretimde bulunması halinde ürettiği mal ve hizmetler - iktisadi Devlet Teşekkülleri'nin ürünleri - karşılığında da bir bedel ödenmektedir. Ancak, özel nitelikteki bu mal ve hizmetler için yapılan ödemeler karakteri itibariyle fiyat'a çok yaklaşmaktadır. Çünkü, bu sonuncular, devletin ticari ve sınai amaçlarla giriştiği faaliyetler sonunda ürettiği mal ve hizmetlerin piyasadaki satışı sonunda elde edilmektedir.. Oysa ki, harca konu hizmetler sadece devlet tarafından üretilmekte, dolayısıyla bunların piyasadaki diğer firmalardan da sağlanabilme imkanı genellikle, bulunmamaktadır. Ayrıca bu hizmetlerin, kamusal bazı amaçların gerçekleştirilmesine yardımcı olmak gibi özellikleri de vardır. Örneğin, devlet, pasaport hizmetlerini sadece seyahat etmek isteyenlerin işlerini kolaylaştırmak amacı ile değil, aynı zamanda kendi vatandaşlarının yurt dışına çıkışlarını takip ve kontrol etmek amacı ile de gerçekleştirmektedir.
Yukarıdaki açıklamalar da gösteriyor ki, harçta, vergiden farklı olarak bir karşılık olduğu ileri sürülebilir. Ancak, harç adı altında ödenen bedel ile hizmetin maliyeti arasında hiçbir ilişki yoktur. Çünkü görülen kamusal hizmetten yararlanmanın karşılığında alınacak bedelin miktarını yani harç tutarını saptayan kamu otoriteleri, karar verirken maliyet unsurlarını değil, siyasal, sosyal ve mali faktörleri göz önünde tutmaktadırlar.
Vergide kural olarak bir karşılık söz konusu olmadığı halde harçta bir karşılık - kamusal bir hizmetten özel olarak yararlanma- söz konusudur. Ancak, bu yararlanma karşılığında harç adı altında ödenen bedel ile hizmetten yararlanma arasında hiçbir ilişki yoktur. Harcın tutarı görülen hizmetin bedelinin üstünde ise, hizmetin maliyetini aşan bu fazlalığın dolaylı bir vergi olarak kabul edilmesi daha uygundur. Harca konu teşkil eden hizmetler genellikle diğer sosyal hizmetlerle bir arada gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla bu hizmetlerin gerçekçi bir yöntemle maliyetini saptamak imkanı yoktur.
Harç türleri
2010 Yılı Bütçe Vergi Gelirleri içinde harç gelirleri yaklaşık 4.5 milyar liralık bir yer tutmaktadır. Harçların nasıl alınacağı , istisna ve muafiyetler 492 sayılı Harçlar Kanunu'nda dokuz ana bölümde belirlenmiştir.492 Sayılı Harçlar Kanunu'na göre alınmakta olan harçlar dokuz ayrı türde olup aşağıdaki gibidir.
1- Yargı harçları,
2- Noter harçları,
3- Vergi Yargısı Harçları,
4- Tapu ve kadastro harçları,
5- Konsolosluk harçları,
6- Pasaport, ikamet tezkeresi, vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdik harçları,
7- Gemi ve liman harçları,
8- İmtiyazname, ruhsatname ve diploma harçları,
9- Trafik harçları.
2010 yılında harçlar
Bilindiği üzere, 492 sayılı Harçlar Kanununun mükerrer 138.maddesine göre; her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan maktu harçlar ile maktu ve nisbi harçların asgari ve azami miktarlarını belirleyen hadler, o yıl için tespit ve ilan olunan "Yeniden Değerleme Oranında" artırılmakta; bu suretle hesaplanan harç miktarlarında 10 kuruşa kadarki kesirler nazara alınmamaktadır.
2009 yılı yeniden değerleme oranı %2.2 olarak tespit edilmiş ve bu husus 392 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği'yle ilan edilmiştir.
29/12/2009 tarihli ve 2009/15725 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 01/01/2010 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere, 60 seri numaralı Harçlar Kanunu'n Genel Tebliğ ekinde yer alan hadler 2009 yılında uygulanan nispi vergi oranları ve maktu vergi tutarları için %10 oranında (2009 yılı yeniden değerleme oranından daha yüksek bir oranda) artırılmıştır.Kanunda yer alan harçlar büyük ölçüde parasal değer üzerinden alınmaktadır.
2010 yılı için tespit edilen ve 01.01.2010 tarihinden itibaren uygulanacak olan harç tutarlarına ilişkin tarifeler 60 Sayılı Genel Tebliğ ekinde yer almaktadır.
Genel tebliğe ekli tablolardan 2.5 ve 7 sayılı tarifelerin bazı pozisyonlarda beher rüsum tonilatosundan birim değerler üzerinden alınacak maktu harç tutarları yer almaktadır.Bu gibi birim değer üzerinden alınacak maktu harç tariflerindeki toplam değere tatbiki sonucunda bulunacak olan ve asgari ve azami hadler arasında kalan harcın 10 kuruşa kadarki kesirleri tahsil edilmeyecektir.
Finansal harçlar ve harçların etkileri
2010 yılında uygulanacak başlıca finansal harçlar aşağıda olduğu gibidir.
Finansal faaliyet harçları
1- Banka kuruluş ve faaliyet izin belgeleri
a)Türkiye'de kurulmuş ve kurulacak bankalar ile yabancı bankaların Türkiye'de açtıkları ve açacakları Merkez Şubelerine ilişkin izin belgeleri (Her yıl için)
148.181.95 TL
b)Serbest bölgelerde faaliyet göstermek üzere kurulacak bankalar ve açılacak yabancı banka şubelerine ilişkin belgeler (her banka ve şube için)
148.181.95 TL
c)Bütün bankaların, serbest bölgelerdekiler de dahil olmak üzere açacakları şubeler için düzenlenen belgeler (Her şube için)
29.635,85 TL
2- Özel Finans Kurumları Kuruluş izin belgeleri
a)Özel finans kurumları kuruluş izin belgesi (her yıl için) 148.181.95 TL
b)Özel finans kurumlarının açacakları şubeler için düzenlenen belgeler (her şube için)
29.635.85 TL
3- Sermaye piyasasında aracılık yapan kurumlara verilen yetki belgeleri (her belge için ayrı olmak üzere)(her yıl için)
29.635.85 TL
4- Yatırım ortaklığı kurma ve faaliyet izin belgeleri
29.635.85 TL
5- Finansal kiralama şirketleri kuruluş izin belgeleri
a)Finansal kiralama şirketleri kuruluş izin belgeleri (her yıl için) 29.635.85 TL
b)Finansal kiralama şirketlerini, serbest bölgelerdekiler de dahil olmak üzere açacakları şubeler için düzenlenen belgeler (her şube için)
14.817,85 TL
6- Faktoring şirketleri kuruluş izin belgeleri
a) Faktoring şirketleri kuruluş izin belgeleri (her yıl için ) 29.635.85 TL
b) Faktoring şirketlerinin, serbest bölgelerdekiler de dahil olmak üzere açacakları şubeler için düzenlenen belgeler (her şube için)
14.817.85 TL
7- Yetkili müesseseler (Döviz büfeleri) kuruluş izin belgeleri
a) Yetkili müesseseler (Döviz büfeleri) kuruluş izin belgeleri (her yıl için)
13.823.00 TL
b) Yetkili müesseselerin (Döviz büfeleri) açacakları şubeler için düzenlenen belgeler
6.911.50 TL
8- a) Sigorta şirketleri kuruluş izin belgeleri (her yıl için ) 74.090.60 TL
b) Emeklilik şirketleri kuruluş izin belgeleri (her yıl için) 52.149.55 TL
9- Diğer finansal kurumlara ilişkin belgeler
Bilindiği gibi harç vergiden farklı olarak, Devletin ve ilgili kuruluşların sunduğu hizmetler karşılığında ödenen bir bedel gibidir. Alınacak harç miktarının belirlenmesinde katlanılan maliyetler önemlidir. Ancak, uygulamada belirlenen harç tutarı katlanılan maliyi aşmaktadır. Fark yükseldikçe hizmetten yararlanın maliyeti artmaktadır.
Hizmetten yararlanan bir iktisadi işletme ise örneğin bir banka, harcın yüksekliği işletmenin karlılığını önemli ölçüde etkileyebilir. Bu durumda işletme mevcut durumunu ve genişleme planını gözden geçirebilir.
Hizmetten yararlanacak bir gerçek kişi ise örneğin, yargı harçlarının yüksekliği uyuşmazlıkları için kişinin yargı yoluna başvurmasını güçleştirir. Pasaport harçlarının yüksekliği yurt dışına çıkışları sınırlayabilir.
Sonuç olarak harcın tutarının belirlenmesinde kişi hak ve özgürlüklerinin kullanılmasını sınırlamayan, iktisadi rekabeti bozmayan ve sunulan hizmet maliyetini dikkate alan bir yol izlenmelidir