Hanelerin en zengin yüzde 30'u, kalan yüzde 70'ten fazla tüket
Hanehalkı tüketim harcamalarına ilişkin 2015 yılı anket sonuçlarını geçen hafta gelire göre sıralı yüzde 20'lik grupların eğitim harcamasına ayırabildikleri pay açısından ele almıştık. Bu kez söz konusu anket sonuçlarını daha genel bir yaklaşımla, ama daha detaya inerek değerlendirmeye devam etmek istiyoruz. Detaydan kastımız şu; TÜİK basın bülteninde gelire göre sıralı yüzde 20'lik grupların harcama paylarına yer vermişti. Biz bu kez yüzde 10'luk gelir gruplarına göre olan durumu aktaracak, böylece hanehalkı harcamalarını daha detaylı görme olanağı bulacağız. Hemen belirtelim; yüzde 10'luk gelir gruplarına göre olan duruma ilişkin verilerin kaynağı da elbette Türkiye İstatistik Kurumu.
Toplam tüketim harcaması 100 ve bu harcamada yüzde 10'luk gelir gruplarına göre 10 grubun aldığı paya baktık. Çok çarpıcı sonuçlar var. Bir kere toplamda 100 olan harcamanın 50.3'ünü, yarıdan çok az da olsa fazlasını en zengin yüzde 30'luk grup yapıyor. Sekizinci yüzde 10'luk grup toplam harcamadan yüzde 11.9, dokuzuncu yüzde 10'luk grup yüzde 15, onuncu yani en zengin yüzde 10'luk grup ise yüzde 23.5 pay alıyor. İlk yüzde 70'lik grubun toplam payı ise yüzde 49.7 düzeyinde kalıyor.
En zengin yüzde 10'luk grubun toplam harcamada yüzde 23.5 pay aldığını belirttik. Bu grubun payının büyüklüğünü vurgulamak için en yoksuldan başlayarak sıralanan ilk yüzde 40'lık grubun toplam payının yüzde 21.9'da kaldığını belirtelim.
Hanelerin en zengin yüzde 30'luk kısmı yalnızca üç harcama grubunda yüzde 50'nin altında pay alıyor. Bunlar; yüzde 39.6 ile gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 41.9 ile alkollü içecekler ve sigara, yüzde 45.8 ile de konut ve kira. Diğer tüm harcama gruplarında bu en zengin yüzde 30'luk grup, kalan yüzde 70'lik gruptan daha fazla harcama yapıyor.
Eğitim ilk sırada
Gelire göre sıralı yüzde 10'luk gruplarda en zengin yüzde 30'un en çok pay aldığı harcama eğitim. Yüzde 30'un eğitim harcamasındaki payı yüzde 78'i buluyor.
Ama burada asıl dikkat çeken, yüzde 30'un payından çok en zengin yüzde 10'un aldığı pay. Hanelerin en zengin yüzde 10'u, toplam eğitim harcamasının yarıdan fazlasını, tam yüzde 52.3'ünü yapıyor.
En zengin yüzde 10'luk grubun eğitim harcamalarından aldığı pay 2013 yılında yüzde 49.2, 2014 yılında yüzde 49.7 düzeyindeydi. İlk kez geçen yıl yüzde 50 sınırı aşılmış oldu.
Eğitimde en zengin yüzde 10 müthiş bir pay alırken ve bu pay yıldan yıla artarken, en yoksul yüzde 10'un payı ise gerileme eğiliminde. En yoksul yüzde 10'luk kesim eğitim harcamasından 2013 yılında yüzde 1.1, 2014 yılında yüzde 1 pay almıştı, geçen yılki pay ise yüzde 0.7'ye düştü.
Eğitimde zengin-yoksul farkı 79 kat
2015 verilerine göre eğitim harcamalarından en zengin yüzde 10'un yüzde 52.3, en yoksul yüzde 10'un yüzde 0.7 pay aldığını belirttik. Yani, yüzde 10'luk dilimlere göre en zenginle en yoksul arasında eğitime ayrılan pay arasında tam 79 kat fark bulunuyor. (En zengin yüzde 10, en yoksul yüzde 10'un yaklaşık 80 katı harcama yapıyor, dolayısıyla fark 79 kat.)
Hiçbir harcama grubunda böylesine devasa bir uçurum yok. Eğitimden sonraki en büyük farkın 20 katla ulaştırmada olduğunu belirtelim.
Toplam harcama açısından ise iki grup arasında 5.6 katlık bir fark bulunuyor. Toplam harcamadaki fark 2013'de 5.3, 2014'te 5.7 kat düzeyinde bulunuyordu.
Harcamaların yoğunlaştığı alanlar
Bir de yüzde 10'luk gelir gruplarına göre harcamaların hangi alanlara yoğunlaştığına bakalım.
Gelirden en az pay alan yüzde 10'luk grup için de, en çok pay alan en zengin yüzde 10'luk grup için de değişmeyen tek gerçek, tüm grupların harcamalarında en çok payı konut ve kiraya ayırdıkları. Bütün haneler toplamında gıda ile konut ve kiranın payı yüzde 46.2.
Ancak bu iki harcama grubunun payı en yoksuldan başlayarak sıralanan yüzde 10'luk ilk beş grupta, yani gelire göre sıralı hanelerin yarısında yüzde 50'yi aşıyor. Gıda ve alkolsüz içecekler ile konut ve kiraya yapılan harcamanın payı ilk yüzde 10'luk grupta yüzde 64.4, ikinci grupta yüzde 60.7, üçüncüde yüzde 56.9, dördüncüde yüzde 54.9 ve beşinci yüzde 10'luk grupta yüzde 51.8 düzeyinde.
Haneler en az harcamayı sağlık ve eğitim için yapıyorlar. Ne var ki, eğitim konusunda bazı ayrıntıları dikkate almak gerekiyor. Eğitim için hem genel olarak çok az harcama yapılıyor, hem de bu harcama ağırlıkla en varlıklı kesim tarafından gerçekleştiriliyor; bu somut bir durum. Bu konudaki detaylı görünümü zaten aktardık. Ancak, eğitime özellikle düşük gelirli hanelerin çok az para ayırıyor olmalarında ilk ve orta öğretimde yapılan kitap yardımlarının da bir ölçüde etkisi olduğunu dikkate almak gerekiyor. Ama bu yardım söz konusu olmasa bile en düşük gelirli gruplar eğitime ayırdıkları payı olsa olsa bir iki kat artırabilirler. Bu artışla bile üst gelir gruplarıyla olan farkı kayda değer ölçüde kapatmak mümkün olamaz.
