Hanelerin 2025’ten de umudu zayıf

Ekonomide dengeleri rasyonel zemine oturtma amacıyla 2023’te başlatılan ekonomik program devam ederken hanelerin genel ekonomik göstergeler ve kendi mali durumlarında ilişkin 2024 değerlendirmeleri sınırlı bir iyileşmeye işaret ediyor. Yurttaşlar, programın üçüncü takvim yılı olan 2025’te de kayda değer bir iyileşme beklemiyor. Başta enflasyon olmak üzere beklentilerde iyimserlik dozu 2024’e göre az da olsa artış göstermekle birlikte 2025 beklentileri genel olarak negatif bir tablo arz ediyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ile Merkez Bankası iş birliği ile her ay gerçekleştirilen Tüketici Eğilim Anketi, hanelerin kişisel mali durumları, genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ve gelecek dönem beklentileri ile yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçüyor. Anket, ekonomide karar alıcılar, Merkez Bankaları, Avrupa Komisyonu, piyasa araştırmacıları, akademi dünyası, medya ve kamuoyuna gelişmeler hakkında ön bilgi sunuyor ve Ekonomik Güven Endeksine girdi sağlıyor. Tüketici güveninin bileşenlerini oluşturan hanelerin değerlendirme, beklenti ve eğilimleri, alt endekslerle ölçülüyor. Endekslerin 100’den büyük olması iyimser, 100’den küçük olması kötümser durumu yansıtıyor.

Son bir yılda minimal iyileşme

Tüketici Eğilim Anketi, aralık ayında ülke nüfusu için örneklem kümesi olarak seçilen 4 bin 884 hanede, haneyi temsil eden 16 ve daha yukarı yaştaki bireylerle gerçekleştirildi. Anketin aralık ayı sonuçları, hanelerin genel ekonomiye ve kendi mali durumlarına ilişkin son bir yıl değerlendirmeleri ve 2025 yılı beklentilerini ortaya koydu.

Tüketici Güven Endeksi kapsamında hanelerin önceki 12 aylık döneme kıyasla mevcut maddi durumuna ilişkin alt endeksin Aralık 2022’de 57,4 olan, Aralık 2023’te 63,4’e yükselen değeri, Aralık 2024 itibarıyla 63,8’le yerinde saydı. Buna göre 2025’e girerken önceki 12 aya kıyasla hanelerin maddi durumu, 2024’e girerken önceki 12 aya kıyasla ölçülen düzeye göre sadece 0,4 puan iyileşti. Hanenin içinde bulunduğu mevcut mali durum endeksinin Aralık 2023’te 74,7 olan değeri ise bu yıl aynı tarihte 79,3’e çıktı. Buna göre mali duruma ilişkin düzeyde 4,6 puanlık bir iyileşme yaşandı. Ancak endeks değerlerinin hala 100’ün çok altında olması, bu durumlara ilişkin kötümser tablo ifade ediyor.

Geçen 12 aya (2023’e) göre genel ekonomik duruma ilişkin değer de bir yıl önceki düzeyine göre sadece 0,5 puan artarak 49,6 oldu ve 100 baz değerinin çok altında kalmaya devam etti.

“Geçen 12 aylık dönemde tüketici fiyatlarının değişimine ilişkin düşünce” endeksinin değeri de 22,2 oldu. Bu değer Aralık 2023’te 18,3 olan düzeyine göre 4,2 puan (yüzde 21,3) arttı. Bu endeksin artması enflasyonda düşüş, azalması ise artış yaşandığı düşüncesini gösteriyor. Buna göre tüketicilerde son bir yılda enflasyonda düşüş algısı güçlendi.

2025 beklentileri: İyileşme umudu var ama sınırlı

Hanelerin 2025 yılında kişisel mali durumları ve genel ekonomiye ilişkin beklentileri temel başlıklarla şöyle:

* Maddi durum beklentisine ilişkin alt endeksin Aralık 2023’te 76,1 olan değeri Aralık 2024’te 81,9’a yükseldi. Buna göre 2025’te maddi durum beklentisi, yılın başında 2024 için beklenenden yüzde 7,6 daha iyi.

* Genel ekonomik durum beklentisi 76,8 değeri ile 2024 başındakine kıyasla yüzde 1,3 artış kaydetti. Buna göre haneler 2025’te genel ekonomik durumda bu yıla kıyasla sınırlı iyileşme bekliyor. 

* İşsizliğe ilişkin endeks değeri ise aralık aylarına göre yüzde 9,6 artarak 80,1 oldu. Bu endeksin artması işsiz sayısının azalacağı, düşmesi ise artacağı yönünde beklenti ifade ediyor. Buna göre işsizliğe ilişkin 2025 beklentileri 2024’e kıyasla biraz daha iyimser. 

* Geçen 12 aya kıyasla dayanıklı tüketim mallarına harcama düşüncesinin endeks değeri yüzde 8,6 artışla 102,6’ya yükselerek iyimser alana geçti.

* Hanelerin 2025 boyunca tasarruf etme ihtimaline ilişkin düşüncesini yansıtan endeks de bir yıl önceye göre yüzde 18,8 artışla 41 değerini aldı.

* Geçen 12 aya göre ücretlere ilişkin beklenti endeksi bir yıl önceye göre yüzde 9,2 düşüşle 111,2’ye geriledi. Buna göre, ücretlerde iyileşme beklentisi bu yılın başında ölçülen 2024 beklentisine göre daha düşük.

Halk, enflasyonda düşüşe “ikna” değil

Geçen 12 aya kıyasla gelecek 12 ayda tüketici fiyatlarının değişimine ilişkin endeksin 2023 başında 63,3 olan, 2024 başında 56,7’ye gerileyen değeri yüzde 6,3 düşüşle 2025 için 53,1 değerini aldı. Bu endeksin artması gelecek dönemde enflasyonda düşüş; düşmesi ise artış beklentisini yansıtıyor. Buna göre son bir yılda gerçekleşen enflasyondaki düşüşün tüketici algısında karşılık bulmasına rağmen, tüketiciler 2025 için bu yönde fazla iyimser değil. Temel önceliği enflasyonu düşürmek ve üç yılda tek haneye indirmek olan ekonomik program kapsamında bu konuda direnç noktası niteliğinde en olumsuz faktör olarak dile getirdiği halkın “ikna” olmama durumu ankette kendini gösteriyor. Parasal sıkılaştırma ile geçen 18 ayın sonunda gelinen noktada hanelerin 2025’te enflasyonda artış beklentisi, enflasyonla mücadelede önemli bir handikabı oluşturuyor.

Ev, araba umudunda canlanma

Gelecek 12 ayda konut satın alabilme veya inşa ettirme ihtimaline dair endeksin 2024 başında 9,4 olan değeri, 2025 başında 12,1’e çıktı. Bu da bir yıl önceye göre yüzde 28,7 artış anlamına geliyor. Ancak baz değerin 100 olduğu dikkate alınınca bu değer, hala oldukça “umutsuz” durumu yansıtıyor.

Gelecek 12 ayda otomobil satın alma beklentisini yansıtan endeksin değeri de bir yıl önceki düzeyine göre yüzde 26 artarak 21,3 oldu ve konut endeksinden sonra en düşük değeri almaya devam etti.

Parasal sıkılaştırma kapsamındaki kısıtlamalar ve aşırı yüksek faizlerin kredi kullanımını baskılaması nedeniyle uzun süre durgunluk yaşanan konut ve otomobilde gelecek döneme ilişkin satın alma eğilimindeki kıpırdanmada, giderek artan talep ve baskılar doğrultusunda “faiz indirimi” sürecinin önümüzdeki dönemde hayata geçeceği beklentisinin de etkisi bulunuyor. Borçlanma kanallarını kullanarak ev, araba sahibi olmayı planlayan haneler, faizlerin düşmesi durumunda bunların daha alınabilir hale geleceğini düşünüyor. Faizlerin düşmesi durumunda fiyatların aşırı yükseleceği kaygısıyla hem bir kesimin TL faizde tuttuğu fonlarını çözerek bu alana yöneltmesi hem de öncesinde elini çabuk tutarak ev, otomobil sahibi olabilme telaşındaki kesimin erken alıma geçmesi ile son üç ayda iki sektördeki satışlarda da gözle görülür bir canlanma başlamış bulunuyor.