'Hammaddeyi hurdadan sağlasak 3 tane milli araba fabrikası kurarız'
Dünya genelinde her yıl yaklaşık 50 milyon ton elektronik atık üretiliyor. Türkiye’de ise her yıl 500 bin ton elektronik atık çıkıyor ve bu rakam her yıl yüzde 10 artıyor. Global Hurda Değerlendirme Raporu verilerine göre, Türkiye’de ömrü tamamlanan 503 bin ton elektrikli ve elektronik eşya var. Türkiye, kişi başına 6,5 kilogram atık elektrikli ve elektronik eşya ile 184 ülke arasında 17. sırada yer alıyor.
Elektrik ve Elektronik Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi Derneği (ELDAY), çevreye zarar vermeden, ulusal ve uluslararası standartlarda geri dönüşüm yapılabilmesi için çalışıyor. Elektrikli ve elektronik atıkların standartlara uygun bir şekilde geri dönüşümünü sağlıyor, atıkların içeriğinde bulunan cıva, kurşun, fosfor, CFC gazı gibi zararlı maddeleri ayrıştırarak bertaraf ediyor, demir, bakır, alüminyum, plastik gibi malzemeleri de dönüştürerek ekonomiye kazandırıyor.
ELDAY Genel Müdürü Muharrem Yamaç, “Avrupa Birliği ülkelerinde, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) yönetmeliği WEEE direktifi adı altında 2002’de yayımlandı ve 2003’de yürürlüğe girdi. Bizim yetki belgemizi 2015 yılında aldığımızı düşünürsek aramızda 12 yıllık bir fark var. Avrupa Birliği ülkeleri bu süreçte karşılaştıkları sorunları aştılar ve sistemlerini kurdular. Avrupa’daki bilinç düzeyi ve tüketici alışkanlıkları da bizden çok farklı. Bizim için elektrikli ve elektronik eşyalar çok değerli kabul ediliyor. Bu yüzden onları atmıyor, saklıyoruz. Hepimizin evinde mutlaka eski televizyon, monitör, bilgisayar, cep telefonu en olmadı şarj cihazı vardır. Bu cihazları saklamayı tercih ettiğimiz için Türkiye’de ciddi bir AEEE stoğu olduğunu söyleyebiliriz” diyor.
Oysa Yamaç’ın ifade ettiğine göre, son 10 yılda Türkiye’nin hurda ithalatına yılda ortalama 6.5 milyar dolar harcanmış. Yamaç, “Bu bizim cari açığımızın neredeyse yüzde 10’u. İthal ettiğimiz hammaddeye elimizdeki hurdalardan ulaşırsak, dışarı aktardığımız bu kaynaklarla üç tane yerli ve milli araba fabrikası kurabiliriz” diyor.
Bu konuda sorunlar ve alınması gereken önlemler neler? Bunun cevabını Muharrem Yamaç’tan dinleyelim:
En zor kısım atıkların hanelerden çıkarılması ve toplanması
“AEEE’lerin ekonomiye kazandırılması sürecinde en zor kısım atıkların hanelerden çıkarılması ve toplanması. Hemen hemen hepimizin evinde bir çekmeceye konulmuş ve unutulmuş e-atıklar mevcut. Kurulduğumuz ilk yıldan itibaren üreticilerimizle “eskiyi getir, yeniyi götür” kampanyaları kapsamında atığı evden çıkarmayı hedefledik. Zaman zaman devam eden farklı tarzda kampanyalar denedik. Ancak bu kampanyalar bir süre sonra etkisini kaybetmeye başladı. Toplanan atıklar Bakanlık tarafından lisanslandırılmış işleme tesislerine gönderiliyor. Bu tesislerde küçük bir şarj kablosu da bir buzdolabı da ayrıştırılarak hammadde haline getiriliyor. Sokak arası hurdacıları da bu işlemi yapıyor ancak onlar zararlı olan kısımları yakıyor, bertaraf edilmesi gereken bölümleri de tekrar doğaya bırakıyor. Bu da çevre için çok ciddi bir risk teşkil ediyor. Elektrikli ve elektronik atıkların geri dönüşümü ikincil hammadde pazarı için de önemli bir kaynak. Bu nedenle e-atıkların kayıt altına alınarak toplanması ve lisanslı tesislerde, devletin denetimi altında geri dönüştürülmesi çok önemli.”
Belediyelerin Atık Getirme Merkezi kurması gerekli
“Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) yönetmeliğine göre atıkların iki toplanma noktası var: Belediyeler ve dağıtıcılar. Yurtdışında atıkların toplanma sürecinin en büyük aktörü belediyeler. 31 Aralık 2014 yılında yayınlanan Atık Getirme Merkezi Tebliği’ne göre 2016-2018 yılları arasında Türkiye’deki bütün belediyelerin Atık Getirme Merkezi kurması gerekiyor. Ancak şu ana kadar kurulan merkez sayısı 20’yi bile bulmadı. Vatandaşların kendi inisiyatifl eriyle AEEE’lerini bu merkezlere bırakması için ciddi bir farkındalık ve bilinç düzeyinin haricinde lojistik imkanlar da gerekiyor.”
Hedef 150 ton AEEE ile 8 bin ağaç dikmek
“Vatandaşlarımız AEEE’lerini bize ileterek ELDAY olarak Lions Kulüpleri ile hayata geçirdiğimiz ‘Atıklar Orman Olsun’ kampanyamıza destek verebilir. Bunun için www. atiklarormanolsun.com adresinden bulundukları şehri seçerek veya çağrı merkezimiz ve iletişim formu aracılığı ile e-atık miktarını ve iletişim bilgilerini iletebilirler. Bu kampanyayla bir sene içinde 150 ton AEEE toplamayı ve bunlardan elde edilen gelirle 8 bin ağaç dikmeyi hedefl iyoruz. Bu vesileyle ilk ormanımızın temellerini 2 Mart’ta Çatalca’da 5 bin fidanla atacağımızı da müjdelemek isterim.”
Atıkların geri dönüşümü, doğal kaynakları koruyor
“AEEE’ler geri dönüştürüldüğünde plastik, metal gibi kısımları fiziksel yollarla ayrılarak ikincil hammadde olarak piyasaya sürülüyor. Bu yapılmadığında üretim için kullanılan hammadde cevherden elde ediliyor. Bunun sonucunda doğal kaynaklarımız azalıyor. Karbon ayak izimiz son verilere göre 1,7 olarak belirlendi. Bu da dünyada yer alan kaynaklardan çok daha fazlasını kullandığımızı gösteriyor. Yine bir örnek verecek olursak, bir kilo demirin elde edilmesi için 200 kilo cevherin çıkarılması gerekirken, iki kilo AEEE’nin geri dönüşüm prosesinden elde edilen demir yeterli oluyor.”