Halk Bankası 70 yaşında
OLAYLARIN İÇİNDEN / Tevfik Güngör Halk Bankası'nın 70'inci yılı kutlanıyor. Halk Bankası diğer bankalardan farklı, özelliği olan bir bankadır. Kuruluş hikayesi ilginçtir. Başka bankalardan kredi alma imkânı olmayan esnaf ve küçük sanatkâr için özel bir kredi müessesesi kurma fikri Alman Schulze Delitsch'e aittir. "Orta sınıf" adı verilen esnaf ve küçük sanat erbabı için ilk halk bankası 1890 yılında Almanya'da kuruldu. Hızla diğer Avrupa şehirlerine yayıldı. Orta sınıf için kurulan özel bankanın benzerini Raiffeisen isimli bir başka Alman çiftçiler için oluşturdu. Bu kredi müesseseleri de önce Raiffeisen sandıkları, daha sonra da ziraat bankaları olarak Avrupa'da yayıldı. Bizim Ziraat Bankamız'ın kuruluşunda da Raiffeisen modeli esas alındı. Halkbank için 1935 yılında Schulze Delitsch modeline dayalı bir mevzuat hazırlandı. Esnaf ve küçük sanatkârlara kredi verecek halk bankası ve sandıklarının kuruluşu 1938 yılında gerçekleştirildi. Ziraat Bankası da Halk Bankası ve sandıkları da bizde mahalli sermayeyle kuruldu. Sonra bu bankalar devlet bankası haline getirildi. İlk kuruluş modeline göre mahalli müteşebbişlerin katılımı ve sermayesi ile büyük şehirlerde halk sandıkları kurulacak ve Halk Bankası da bir şemsiye kuruluş, halk sandıkları merkez bankası olarak halk sandıklarını finanse edecekti. Bu model kapsamında İstanbul, Ankara ve İzmir Halk Sandıkları ile Ankara'da Halk Bankası kuruldu. Halk sandıkları sermayeleri ve yönetimleri ile bağımsız birer kredi kuruluşları idi. Yörelerindeki küçük sanat kooperatiflerini küçük sanayicileri, sanatkârları ve esnafı kredilendiriyordu. 1950 yılında bu model değiştirildi. Halk sandıkları tasfiye edildi. Halk Bankası yurdun her bölgesinde şubeler açarak bankacılık faaliyetine başladı. 1950'li yıllardan sonra Halk Bankası bankacılık faaliyeti yanında esnaf ve küçük sanayicinin teşkilatlanmasına da öncülük etti. Esnaf ve sanatkâr derneklerinin, esnaf kefalet kooperatiflerinin kurulmasını sağladı, destekledi. Halk Bankası uzun yıllar esnaf ve sanatkârları kredilendiren tek banka oldu. Türkiye'de küçük sanat erbabının gelişmesi, makineleşmesi, KOBİ'leşmesi Halkbank sayesinde oldu. Halkbank'ı esnaf ve sanayicilere verilen krediler batırmadı. Halkbank'ı 1990'lı yılların ortasında, politik kararlarla ona buna, batıkçılara, hortumculara dağıttığı krediler batırdı. Bugün sanayide en ileri aşamaya gelmiş Avrupa ülkelerinde bile halk bankaları küresel alanda ün yapmış dev bankalar yanında yaşamaya devam ediyor... Fransa'da, Almanya'da, İtalya'da, İspanya'da, Belçika'da, Hollanda'da, İsviçre'de ve diğer Avrupa ülkelerinde, Kuzey Afrika ülkelerinde ve Kanada'da halk bankaları (oralarda bunlara "banque populaire" deniliyor) ekonominin, finans sisteminin önemli kuruluşları olarak faaliyetlerine devam ediyor. Halk Bankası'nın 70'inci yılı kullanırken bankanın ilk yıllarında emeği geçen üst yöneticilerin, özellikle ilk genel müdürlerinden Nusret Uzgören ile Halit Taşçıoğlu'nun da hatırlanması gerekir. Çünkü bu ilk yöneticilerin sadece bankanın teşkilatlanmasında değil esnaf ve sanatkarın da teşkilatlanmasında, üretime yönelmelerinde büyük emekleri vardır. Halk Bankası'nın 70'inci yılında bu bankaya, esnaf ve sanatkârların teşkilatlanmasına emeği geçenlerden ölenlere rahmet, hayatta olanlara iyilik dileklerimi sunuyorum. (Benim ilk kitabım halk bankaları ve halk kredisi üzerinedir: "Halk Kredisi ve Türkiye'de Tatbiki, Ege Matbaası, 1955).