Haksızlık etmeyelim, gelir dağılımında on yılda bir arpa boyu yol gitmişiz

Tam on yıl öncesi... 2006 yılı... Hanelerin en yoksul yüzde 5'lik kesimi, gelirden yüzde 0.7 pay alıyor. 2007'ye geliyoruz, pay yüzde 0.9'a çıkmış. 2013 sonuna kadar yüzde 0.8-0.9 düzeyinde oluşan hanelerin en yoksul yüzde 5'inin gelirden aldığı pay, 2014'te ilk kez yüzde 1 düzeyine yükseliyor, ama orada kalıcı olamıyor ve geçen yıl yeniden yüzde 0.9'a iniyor. Şu durumda geçen yılı 2014 ile kıyaslarsak bir gerileme var; ama on yıl öncesiyle 2006 ile kıyaslarsak bu kez de artış var.

TÜİK'in açıkladığı gelir ve yaşam koşulları araştırmasına göre son on yılda yüzde 5'erlik gruplar itibariyle en yoksul grupların payında çok küçük oranlarda da olsa bir artış gözleniyor. Ancak, bu grupların payı öylesine düşük ki, gerçekleşen bu artış neredeyse hiçbir şey ifade etmiyor.

2006-2015 yılları itibariyle hanelerin en yoksul yüzde 75'inin gelirden aldığı pay yüzde 45.2'den yüzde 47.3'e çıkmış. En zengin yüzde 25'lik grubun payı ise yüzde 54.8'den yüzde 52.7'ye gerilemiş. İşte on yılda kat edilebilen mesafe bu.
İşte o yüzden diyoruz ya, "On yılda ancak bir arpa boyu yol gitmişiz" diye...

22 kat fark var

Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirine göre sıralı gelir dağılımı verileri, en yoksul yüzde 5 ile en zengin yüzde 5 arasında müthiş bir fark olduğunu gösteriyor. Burada da kıyaslamanın hangi döneme göre yapıldığına bağlı olarak hem iyileşmeden, hem kötüye gidişten söz etmek mümkün.

Örneğin, en zengin yüzde 5'lik grubun payı, 2006 yılında en yoksul yüzde 5'lik grubun payının 30.6 katı düzeyindeydi. Bu iki grup arasındaki makas 2007 yılıyla birlikte hızla daraldı ve sonrasında ortalama 24 kat düzeyinde oluştu.

Ama son yıl, bu göstergede bir bozulma ortaya çıktı. 2014 yılında 20.4 kat olan fark, geçen yıl 22.2 kata yükseldi.

Yüzde 5=Yüzde 45!

Değişik bir matematik formülünden söz ediyor değiliz. Eşdeğer hanelerin gelirden aldıkları pay açısından oluşan 2015 yılı tablosu böyle. Hanelerin en yoksuldan başlayarak sıralanan ilk yüzde 45'i, gelirden toplam yüzde 20.2 pay alıyor.

En zengin yüzde 5'lik grubun payı da aynı düzeyde, tam yüzde 20.2. İşte "yüzde 5=yüzde 45" dengesi de böyle oluşuyor.

Harcanabilir gelirde durum

TÜİK'e göre 2015 yılı itibariyle ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri 16 bin 515 lira düzeyinde.

Söz konusu gelir, en yoksul yüzde 5'lik grupta 2 bin 999 lira. En zengin yüzde 5'lik grubun kullanılabilir fert geliri ise tam 66 bin 638 lira düzeyinde.

Yoksulluk ve yoksunluk...

TÜİK verileri yıllardır giderilemeyen çarpıcı bazı gerçekleri bir kez daha ortaya koydu. Neler mi, bakalım:

Okuryazar olmayanların yüzde 27.2'si yoksul. Bu oran, bir okul bitirmeyenlerde yüzde 23.7, lise altı eğitimlilerde yüzde 12.8, lise ve dengi okul mezunlarında yüzde 5.6 düzeyinde. Yüksek öğretim mezunlarının da yüzde 1.6'sı yoksul.

Sürekli yoksulluk oranı yüzde 15.8'i bulmuş durumda. Bu oran 2014'te yüzde 15.1 olarak ölçülmüştü.

Yoksulluk olur da bunun yaşam kalitesine yansıması olmaz mı... Nüfusun yüzde 43'ü konutunda izolasyondan dolayı ısınma sorunu yaşıyor... Yüzde 39 sızdıran çatı, nemli duvar, çürümüş pencere çerçevesi ve yüzde 21 odaların karanlık olması veya yeterli ışık almaması sorunuyla karşı karşıya.

Nüfusun üçte ikiden fazlası, yüzde 69'u yıpranmış ve eskimiş mobilyalarını yenilemek istiyor ancak buna ekonomik gücü yetmiyor. Yüzde 68'lik kesimin konut alımı ve konut masrafları dışında taksit ödemeleri veya borçları var. Yüzde 23 ise konut masraflarının hanelerine çok yük getirdiğini belirtiyor.

Bir de maddi yoksunluk kavramı var. Finansal sıkıntıda olma durumunu ifade eden bu kavram "çamaşır makinesi, renkli televizyon, telefon, otomobil sahipliği, beklenmedik harcamalar, evden uzakta bir haftalık tatil, kira ve konut kredisi borç ödemeleri, iki günde bir et, tavuk, balık içeren yemek ve evin ısınma ihtiyacının ekonomik olarak karşılanamaması" şeklinde tanımlanıyor. İşte bu dokuz maddenin en az dördünü karşılayamayanların oranı olarak tanımlanan ciddi maddi yoksunluk oranı geçen yıl yüzde 30.3'e çıkmış durumda. Bu oran, 2014'te yüzde 29.4'tü.