Hakiki bankacılık
Bankacılık sistemi topladığı parayı ne yapar? Parası olandan, yasa ile para toplama yetkisi verilen kuruluş, paraya ihtiyacı olana topladığı parayı satar. Dönem sonunda faiziyle geri alır. Yine dönem sonunda parasını aldıklarına da faiziyle geri öder. Aynı parayı aynı anda birkaç kapıya, topladığından fazlası olacak şekilde de satabilir.
Sistem topladığından fazlasını satıyorsa mevduatın krediye dönüşümü yükselir, yok sistem topladığından daha azını satıyorsa mevduatın krediye dönüşümü düşer. Biz dönem dönem her ikisini de yaşıyoruz. Örneğin 2010’larda bankacılık sistemi topladığı her 100 TL için yaklaşık 112 TL kredi açmış.
Bu orandaki artış olası bir likidite sorunu yaşandığında, kur riski dahil sistemin risklerini artıran bir gelişme olarak kabul ediliyor. Buna rağmen eğilim sürmüş 2018’de bu oran yüzde 128’e kadar tırmanmış.
Sonra işler tersine dönmüş. Bu kez toplanan paranın, krediye dönüşümünü önleyen gelişmeler yaşanmış. Sistem parayı topluyor ancak kâr edemediği ya da cezalandırılacağı için kredi vermemiş ya da verememiş.
MB verilerine göre 2023’te bankacılık sisteminin mevduatı 13,3 trilyon TL’ye, kredileri ise yaklaşık 10 trilyon TL’ye çıkmış. Krediler 2,6 trilyon TL artarken, mevduat 4,3 trilyon TL artmış. Gelen mevduat borç olarak bir yerlere verilememiş, bir anlamda kasada kalmış.
Bu nedenle 2023’ün başında yüzde 80’e kadar gerileyen mevduatın krediye dönüşüm oranı, ağustos ortasında yüzde 74’ü görmüş. İşte böyle bir dönem bugünden itibaren bitecek ve yeni bir dönem başlayacak. Merkez Bankası’nın gerek politika faizi artırımı, gerek menkul kıymet tesisi tebliğinde yaptığı değişiklik 26 Ağustos’tan itibaren yürürlüğe girdi.
Bu nedenle tebliğin mevduat ve kredi piyasasına etkileri bugünden itibaren kendisini gösterecek. Yıl başından itibaren mevduat toplamasına karşın kredi veremeyen bankacılık sisteminin elinde krediye dönüşmeyen 1,5 trilyon TL civarında para var. 7,5 puan daha artırılan politika faizine endeksli olan kredi faizlerinin tavanı yükseltildi.
Yani KKM düzenlemeleri nedeniyle mevduat faizinin artacak olmasına karşın, bankalara kredi faizlerini daha da fazla artırma izni çıktı. Yıllık bileşik politika faizinin 1.8 katı kredi tavanı olacak ve sistem artık çalışabilecek.
Özetle toplanan mevduata daha düşük faiz uygulanırken, açılacak krediye daha yüksek faiz uygulanabilecek. Bankacılık sistemi mevduat toplayıp, kredi açarak kâr edebilecek. Ancak bazı sınırlamalar tabi ki olmaya devam edecek. Örneğin bu sürecin iç talebi uyarmaması, enflasyonu ve cari açığı artırmaması için ‘seçici kredi politikası’ sürecek.
Bu kapsamda daha önce seçilmiş olan turizm kredileri, esnaf kredileri, ihracat kredileri, yatırım kredileri, KOBİ kredileri kısıtsız açılabilecek. BDDK’nın hafta sonunda uygulamaya giren kararıyla ilk evi alacaklar da öyle. Fazlası engellenecek. Seçilmiş alanlarda kredilerde miktar kısıtlaması yok. Kredi bolluğu yaşanırsa sistemin aktörleri arasında rekabet de başlayacak.
Muhtemelen kredi faizleri düşecek. Reel sektörün finansmana erişim sorununun çözümünde önemli bir adım atılmış olacak. Ekonomi de seçilmiş alanlarda büyüyecek. Bu planın ilk işaretleri Merkez Bankası’nın 3. Enflasyon Raporu açıklamaları sırasında; “Makro ihtiyati çerçevede bir hayli düzenlemeler oldu.
Bu düzenlemelerin normalleşme sürecinde yenilenmesi ve sadeleştirilmesi söz konusu olduğunda, başlanacak en önemli nokta, en bağlayıcı kısıt düzenlemelerden gidilmesi lazım ki piyasanın işlevselliğini ve piyasanın dinamiğini görelim ve etki analizlerini yapabilelim. Bu anlayışla baktığımız zaman en bağlayıcı kısıt mevduat tarafındaki TL rasyo oranlarıydı.” sözleriyle gelmişti.
Devamında da “Mevduat faizlerini düşürerek orada bankacılığa, bankacılık yapabilmesi için bir alan açınca, bu sefer kredi tarafında hem enflasyonist etkilere yol açan hem cari dengeyi iyileştirecek adımları attık.” denildi. İşte özellikle politika faizinin de beklentilerin ötesinde artırılmasıyla bu aşamaya, gerçek bankacılık dönemine geçtik. Ancak mevduat faiz oranlarının ‘reel’e dönüşmesi için bir süre daha beklememiz gerekecek.