Güven esas olmalı, herkes kendi modelini oluşturmalı

Tabii temel modeller ve yapılacaklar mutlaka var. Bunlarla ilgili Türkiye Aile İşletmeleri Derneği (TAİDER) Başkanı Aydın Öğücü’nün tespitlerine, derlediği manifesto ve stratejilere yazının içinde yer verdim. Bunlar not olarak dursun ama belki daha en başından konunun tem felsefesini de konuşmak gerekiyor. Toplumlar için de şirketler içinde temel felsefe “güveni” sağlamak… Çünkü ancak onun üzerinden kültürel, gelenekler, anlayışlara göre “sürdürülebilir” aile şirketlerine doğru ilerlemek mümkün… Peki neden sürdürülebilir aile şirketleri yaratmaya çalışıyoruz? Çünkü, Türkiye’de aile şirketlerinin oranı yüzde 95’e ulaşıyor ve dünyanın güçlü ve çevik şirketlerinin çoğu da aile şirketlerinden oluşuyor. Sonuçta, Türkiye aile şirketlerinden oluşan bir ekonomiysek, öncelikli işlerimizden biri bu şirketlerin değişim ve dönüşümlerine önem vermek… Tabii onların da farkındalıklarının artırması ve neyi neden yaptıklarını çok iyi analiz etmeleri gerekiyor… TAİDER Başkanı Aydın Öğücü ile bunları konuştuk. Yönetim kurulu üyesi Tekin Urhan da bizimleydi…

Aslında spotta aile şirketlerinin neden önemli olduğundan bahsettik… Sadece Türkiye’de değil, örneğin ABD’de de aile şirketlerinin oranı yüzde 90, Portekiz’de yüzde 70, İngiltere’de yüzde 75… Türkiye Aile İşletmeleri Derneği (TAİDER) de 162 aile şirketi üyesine sahip bir dernek ve 2012 yılında kurulmuş. TAİDER Başkanı Aydın Öğücü ile konuya “İşin temelinde güven var” diye girdik. Öğücü şöyle diyor: “Ailenin kültürü ve toplumun kültürü çok önemli… Aileden gelen alışkanlıklar var. O zaman da inovasyon vardı. Geçmişte de kurucular yenilikçilik yapıyordu ama başka türlü yapıyordu. Bunların günümüz dünyasına uydurulması gerekiyor. Eğer aile kendini kolay ifade etmeye olanak tanıyor, buna ortam yaratıyor, aile içinde her şeyin konuşulmasına fırsat veriliyorsa bunların hepsi gelişiyor. Bana enteresan gelen bir araştırma var. Dünyada 200 yıllık bir şirketler derlenmiş. 200 yıllık 5 bin 587 şirkete ulaşıyorlar o dönemde. 200 yıllık şirketin 3 binden fazlası Japon… İkinci sırada Hollanda, üçüncü sırada Fransa var. Burada toplumun kendi içindeki kültürel kodların önemine dikkat çekmek gerekiyor”.

Şirketler obezleşiyor

Güven olmayan şirketler obezleşiyor nasıl mı? Aydın Öğücü’nün dikkat çektiği noktalar şöyle: “Yani tüm uluslar için geçerli kurallar tabii olabilir ama özde kendi ülke, yöre ve aile kültürünün içinde yatan özellikler var. Bunlara dikkat edilmesi gerekiyor. Toplumun temelinde güven duygusu yoksa ki ailenin temelinde de bu var. Siz güven yaratamıyorsanız zaten hiçbir şey yeşermiyor. İnsanlar birbirini kollamaya başlayınca hiçbir şeyi yürütmek mümkün olmuyor. Ailenin temelinde de, sürdürülebilirliğin temelinde de bu yatıyor. Derneğimizin 6. yılı oldu, ilk dönemimizde özellikle Türkiye’deki iyi psikologlarla birlikte çalıştık. İnsanlar birbirini anlamıyor, ihtiyaçlarını bilmiyor, empati yapamıyorsa hiçbir şeyi yürütmek mümkün değil. İnsanlar birbirine güvenmeyince şirketler obezleşiyor, çünkü hep kontrol, takip ve kollama mekanizmaları yaratmak için sistemler ve insan yığınları oluşturmak gerekiyor”.

Algı aralığında ikinciyiz

Biraz daha Türkiye’ye dönersek Öğücü şunları anlatıyor: “Türkiye’deki şirketler öncelikle genç şirketler. 30-40 yıllık şirketler ağırlıkta. Endüstriyel kültürler yeni yeni oturuyor. Çoğu şirkette daha 2’inci veya 3’üncü nesil yeni işbaşına geliyor. Bu konuda oldukça iyimseriz. Burada TAİDER’in en önemli misyonu modeller geliştirmek. Kimseye de bunu dikte de etmiyoruz. Doğrusu budur değil… Her ailenin kendine özel hassasiyetleri var. Yerel kültür ya da buna bağlı aile kültürü her şirkette farklı. Yine uluslararası bir ‘algı aralığı’ araştırması var. Yani bir toplumun içindeki birey ve grupların herhangi bir konuyu algıma biçimleri farklılığını ölçüyorlar. Araştırmada algı aralığı en yüksek ülke İsrail, ikinci sırada da Türkiye çıkıyor… Burada çözümleri Türkiye’nin hangi yöresine ya da iline göre yaparsınız? Ben kendime göre yapayım deyince de şirket aile ileri gelenleri, ben biliyorum her şeyi deyince de olmuyor. Sen şirketinde bir yere direksiyonu kırdın ama gel bunu bir tartışalım gerçekten biz doğru yöne mi gidiyoruz? Bu yüzden açık iletişim aile şirketlerinde çok önemli…”

Kuzey Yıldızı projesi

Aydın Öğücü, TAİDER’in Kuzey Yıldızı Projesi’nden bahsediyor: “Bu değerler içinde sürdürülebilir aile şirketleri yaratmak önemli. Burada modelleri sunmak için TAİDER olarak bir platform olmaya, hiçbir zaman da mutlaka şu model diye dikte etmeden bunu yapmaya, onların kendi çözümlerini yaratmasına yardımcı olmaya çalışıyoruz. Bir “Kuzey Yıldızı Projesi” yapıyoruz. Bu aslında aile şirketlerinin sürdürülebilirlik açısından kendini sınayabileceği bir soru listesi… Eğer bir şirket talepte bulunursa bizim Kuzey Yıldızı Projesi’ne katılabiliyor. Bu aynı zamanda sürdürülebilirlik açısından bir ödül programını da içeriyor. Kurumların sürdürülebilirliği, büyüklük ve karlılıktan daha önemli… Dünyaya baktığınızda yüzyıllarca devam eden işletmelerin çoğunluğu aile şirketleri. Biz de TAİDER olarak sürdürülebilirliğin sağlanmasının yöntemleriyle ilgili farkındalığın artması için etkinlikler yapıyoruz. Her kasım ayında gerçekleştirdiğimiz bir zirvemiz var. Bunlarla birlikte amacımız sizin de sözünü ettiğiniz aile şirketlerinin aslında gücünün ve çevikliğinin de farkına varmasını da sağlamak”.

Doğru denge manifestosu

TAİDER Başkanı Aydın Öğücü, bir aile şirketinde dengeyi kurmak için uyulması gereken ‘manifesto’yu şu şekilde özetliyor:

- Sınırları mutlaka çizin

Ofis dışında iş konuşmayı sınırlandırmaya çalışın, iş konularını uygun zamandan konuşun, aile toplantılarında, aile ziyaretlerde işten konuşmaktan kaçının.

- Açık iletişim yöntemleri belirleyin

Şirkette çalışan aile hissedarlarıyla haftalık toplantılar planlayın ve neleri kabul ettiğinizi not alın.

- Rolleri ve sorumlulukları bölün

Büyük kararlar birlikte alınabilir, ancak günlük kararlar bireylerin sorumluluğunda olmalıdır. Günlük her küçük karar hakkında tartışma şirketi mahveder.

- İş mi öncelik aile mi?

Sağlıklı bir işin özellikleri bazen ailenin ihtiyaçları ile uyumlu olmayabilir, dostane aile ilişkisine bakılmaksızın çatışmalara karşı iş önceliğini savunmaya hazır olun. Kesinlikle öncelikle iş.

- Aile işletmesi olmanın gücünü kullanın

Aile İşletmeleri benzersiz avantajlar sunabiliyor. Karşılıksız iş tecrübesini sunabilmeleri, hatta finansal acil durumlarda kaynaklarını seferber edebilmeleri hayatta kalma sırrı olabilir. Bu geleceğine güven duyan aile olmanın olumlu yönlerini öne çıkar.

- Aile üyelerine adil davranın

İş pozisyonu, primler, çalışma takvimleri, eleştiri ve övgü, aile ve aile dışı çalışanlar arasında eşit olarak yapın. Şirketçe sağlanan faydalar aile üyeleri ve diğerleri için eşit olarak ayarlayın.

Geleceğe taşıyan 5 strateji

TAİDER Başkanı Aydın Öğücü bir şirketi geleceğe taşıyacak, sürdürebilir kılacak 5 stratejiyi ise şöyle aktarıyor:

- Aile anayasası hazırlayın

Aile anayasası, işin içinde yer alan tüm aile üyeleri tarafından yazılan ve üzerinde mutabık olunan aile kuruluşunun sürekli başarısı için şarttır.

- Aile üyelerine özel iş yaratmayın

Çocuklar, kuzenler veya diğer aile üyelerini iş hayatında başarısız ve çaresiz kaldıktan sonra işe almaktan kaçının. İstihdam edilen aile bireyleri diğer profesyoneller gibi işe bilgi, deneyimi ile değer katmalıdır.

- Dışarıdan görüş ve tavsiye isteyin

Aile üyeleriyle ilişkisi olmayan aile dışı danışmanlardan rehberlik almak, stratejik iş planlarını kontrol ettirmek iyi bir yöntem olabilir. Aile işletmesinin geleceğini güvence altına almak için aile dışı üst yönetime yer verin.

- Bir ‘Haleflik’ planı geliştirin

Tüm aile üyeleri arasında, üzerinde mutabık kalınmış haleflik planı yapmayan bir aile şirketi, gelecekte ortaya çıkacak sorunlara davetiye çıkarıyor demektir.

- Gençlere şirket dışı deneyim yaratın

Çocuklarınız işletmeye katılacaklarsa, önce en az üç ila beş yıl iş tecrübesine sahip olduklarından emin olun. Tercihen kendi işinizden farklı bir iş kolunda ve başka şirketlerde sizin iş ortamınız dışında.