Gümrükte uzlaşma Torba Yasa'da

Hasan AKDOĞAN / Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri

TDK sözlüğünde uzlaşmak; "aralarındaki düşünce veya çıkar ayrılığını, karşılıklı ödünlerle kaldırarak uyuşmak, karşılıklı anlaşmak ve mutabık kalmak" şeklinde tanımlanmıştır. Yani uzlaşabilmek için esasen bir çıkar ayrılığının, düşünce farklılığının olması gerekiyor.

Uzlaşma müessesesi vergi mevzuatımızda yıllardır başarı ile uygulanan bir yöntemdir. Gümrük idaresince tahsil edilen vergiler açısından ise yasal düzenlemeler gereği kullanılamıyor.

TBMM gündeminde görüşülmekte olan ve kamuoyunda Torba Yasa olarak tanımlanan yasa ile gümrük mevzuatında idareye, yükümlüden istenilen gümrük vergileri ve cezaların bir kısmından vazgeçilmesi karşılığında, vergi alacağının hemen tahsil edilmesi imkanı sağlayan, ''uzlaşma müessesesi'' getiriliyor.

Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı'nın TBMM'ye sevk edilen metninde "uzlaşma" 99'uncu maddede düzenlenmiş ve Gümrük Kanunu'nun 244'üncü maddesi olarak kanuna ilave edilmesi teklif edilmiştir. 

Madde gerekçesinde uzlaşma, "idare ile yükümlüler arasında ortaya çıkan ihtilafların yargı yoluna başvurulmadan, görüşme yoluyla çözümlenmesini öngören bir müessesedir." şeklinde tanımlanmıştır.

Uzlaşma idareye; yükümlüden istenilen vergi ve cezaların bir kısmından vazgeçilmesi karşılığında, vergi alacağının hemen tahsil edilmesi imkânını sağlamakta, bu sayede yargı sürecinin uzaması nedeniyle doğacak sıkıntılar önlenmekte ve çok sayıda davanın takip külfeti de ortadan kaldırılmaktadır.

Yükümlü ise, yargıya gitmesi halinde faizleriyle birlikte daha büyük tutarlara ulaşabilecek vergi ve ceza borçlarının uzlaşılan kısmını ödemek suretiyle kalanından kurtulmakta, ayrıca dava takip külfetinden de kurtulmaktadır.

Keza; uzlaşma müessesesi sayesinde vergi mahkemelerinde gereksiz iş yükü oluşması da önlenmiş oluyor.

Uzlaşma müessesesi, Vergi Usul Kanunu'nun 376'ncı maddesinden sonra gelen ek maddelerde düzenlenmiştir. Ancak, Vergi Usul Kanununun "Gümrük ve tekel vergileri" başlıklı 2'nci maddesi, "Gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resimler bu kanuna tabi değildir. Bu vergi ve resimlerle ilgili olarak 27. 10. 1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun 242'nci maddesi hükümleri uygulanır." hükmünü amir olduğundan, gümrük idaresince tahsil edilen vergiler için uzlaşma imkanı bulunmuyor.

Tasarı ile, uzlaşma müessesesinin Vergi Usul Kanunu'nda yer alan düzenlemeye benzer şekilde Gümrük Kanununa alınması, bu sayede dahili vergilerde olduğu gibi gümrük idaresince alınan vergiler için de uzlaşma imkanından yararlanılabilmesinin temini amaçlanıyor.

Tasarıda yer alan madde metni TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda birkaç küçük değişiklik ile aynen benimsenmiş ve Genel Kurula sevk edilmiştir.

Kabul edilmesi durumunda 4458 sayılı Kanunun 244'üncü maddesi şu şekilde olacaktır:

1) Beyan ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen farklılıklara ilişkin tebliğ edilen gümrük vergileri alacakları ile bu Kanunda ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen cezalar hakkında; yükümlü veya ceza muhatabı tarafından, söz konusu eksiklik veya aykırılıkların kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten veya kanun hükümlerini yanlış yorumlamaktan kaynaklandığının veya yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olduğunun ileri sürülmesi durumunda, idare bu maddede yer alan hükümler çerçevesinde yükümlüler veya cezanın muhatabı ile uzlaşabilir. Uzlaşma talebi, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde, henüz itiraz başvurusu yapılmamış gümrük vergileri ve cezalar için yapılır. Uzlaşma talebinde bulunulması halinde, itiraz veya dava açma süresi durur, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde süre kaldığı yerden işlemeye başlar, ancak sürenin bitimine üç günden az kalmış olması halinde süre üç gün uzar. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz.

2) Gümrük vergileri alacakları ile cezaların, 21 / 3 / 2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3'üncü maddesinde yer alan kaçakçılık suçlarına ve kabahatlerine ilişkin olması halinde bu madde hükmü uygulanmaz.

3) Bu madde kapsamında yapılan uzlaşma talepleri, gümrük uzlaşma komisyonları tarafından değerlendirilir. Gümrük uzlaşma komisyonlarının kurulması, çalışması ile bu madde kapsamında yapılacak başvurulara ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.

4) Gümrük uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği idarece derhal yerine getirilir. Yükümlü veya ceza muhatabı; üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamaz ve hiçbir mercie şikâyette bulunamaz.

5) Uzlaşma konusu yapılan gümrük vergileri ve cezalar, uzlaşma gerçekleştiği takdirde, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir. Uzlaşılan vergilerin alınması gerektiği tarihten itibaren uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenen gecikme zammı oranında gecikme faizi uygulanır. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi takdirde, genel hükümlere göre işlem yapılır.

6) Bu madde uyarınca üzerinde uzlaşılan cezalar hakkında 30 / 3 / 2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun 17'nci maddesi uyarınca ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlanılamaz."

Komisyonda maddenin 2'nci fıkrasında değişiklik yapılmıştır. Gümrük vergi alacak ve cezalarının 5607 sayılı Kanunu'nun 3'üncü maddesinde yer alan kaçakçılık suçlarına "ve kabahatlerine" ilişkin olması halinde bu madde hükmü uygulanmayacağı şeklinde değiştirilmiştir. Burada "ve kabahatlerine" kısmı maddeye ilave edilmiştir. Esasen bunun çok önemli yansımaları olacağı bir gerçektir. Ancak maddede suç ve kabahat yerine "kaçakçılık fiillerine" şeklinde bir düzenleme yapılmasının da aynı sonucu vereceği açıktır.

Uygulama ne şekilde olacak?

Beyan ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen farklılıklara ilişkin tebliğ edilen gümrük vergileri alacakları ile bu Kanunda ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen cezalar hakkında; yükümlü veya ceza muhatabı tarafından, söz konusu eksiklik veya aykırılıkların;

· Kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten,

· Veya kanun hükümlerini yanlış yorumlamaktan kaynaklandığının,

· Veya yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olduğunun,

İleri sürülmesi durumunda, idare bu maddede yer alan hükümler çerçevesinde yükümlüler veya cezanın muhatabı ile uzlaşabilecektir.

· Uzlaşma talebi, tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde, henüz itiraz başvurusu yapılmamış gümrük vergileri ve cezalar için yapılacaktır.

· Uzlaşma talebinde bulunulması halinde, itiraz veya dava açma süresi duracak, uzlaşmanın sağlanamaması durumunda süre kaldığı yerden işlemeye başlayacak, ancak sürenin bitimine üç günden az kalmış olması halinde süre üç gün uzayacaktır.

· Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamayacaktır.

· Gümrük vergileri alacakları ile cezaların, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu'nun 3'üncü maddesinde yer alan kaçakçılık suçlarına ve kabahatlerine ilişkin olması halinde uzlaşma usulüne başvurulamayacaktır.

· Uzlaşma talepleri, gümrük uzlaşma komisyonları tarafından değerlendirilecektir.

· Gümrük uzlaşma komisyonlarının kurulması, çalışması ile uzlaşma başvurularına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.

· Gümrük uzlaşma komisyonlarının tutacakları uzlaşma tutanakları kesin olup gereği idarece derhal yerine getirilecektir.

· Yükümlü veya ceza muhatabı; üzerinde uzlaşılan ve tutanakla tespit olunan hususlar hakkında dava açamayacak ve hiçbir mercie şikâyette bulunamayacaktır.

· Uzlaşma konusu yapılan gümrük vergileri ve cezalar, uzlaşma gerçekleştiği takdirde, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenecektir.

· Uzlaşılan vergilerin alınması gerektiği tarihten itibaren uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre belirlenen gecikme zammı oranında gecikme faizi uygulanacaktır.

· Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi takdirde, genel hükümlere göre işlem yapılacaktır.

· Bu madde uyarınca üzerinde uzlaşılan cezalar hakkında 5326 sayılı Kabahatler Kanunu'nun 17'nci maddesi uyarınca ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlanılamayacaktır.

Sonuç olarak:

Uzlaşmayı, yükümlüye yargı yollarının kullanılmaması karşılığında idare tarafından verilen bir taviz olarak veya vergi pazarlığı olarak görmemek gerekir. Katılımcı kamu yönetimi anlayışının bir yansıması olarak, idari işlemlere yükümlünün de katılımını sağlayan, vergilendirmede adalet ve eşitliği temin etmeye yarayan bir araç olarak kabul etmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu sayede yükümlü ile idarenin üzerinde sağlanan anlaşma kapsamında gereksiz husumet yaşamaları önlenmiş ve yargı organlarını da gereksiz iş yükünden kurtarılması sağlanmış olacaktır.

Kısaca Gümrük İdaresi için yeni olan bu müessesenin; yıllardır hem yükümlüleri hem gümrük idaresini gereksiz yere oyalayan ve yoran uyuşmazlıklara çözüm olabileceği, uzlaşma ile her iki tarafın da kazanacağı anlaşılıyor. Uzlaşma müessesesinin, Türk Gümrük İdaresi'ni kurumsal anlamda da uzlaşabilen bir camiaya dönüştürmesi temennisiyle yeni düzenlemenin hayırlı olmasını dilemek gerekir.