Gümrükte 17 Ağustos depremi

17 Ağustos 2011 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname ile gümrük teşkilatının denetim sisteminde köklü değişiklikler yapılmış bulunuyor.

Gümrük teşkilatı müsteşarlık iken, iç denetim sistemi dışında denetim hizmeti şu birimler tarafından verilmekte idi.

1. Teftiş Kurulu Başkanlığı

2. Gümrük Kontrolörleri Başkanlığı

3. Gümrük Muhafaza Kontrolörleri Başkanlığı

4. Gümrük Kontrol Kontrolörleri Başkanlığı

5. Tasfiye Kontrolörleri Başkanlığı

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'ndan ayrılan iç ticaret birimlerinin gümrük müsteşarlığı ile birleştirilmesi sonucu ihdas edilen Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'na yukarıda sayılan denetim birimlerine Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Müfettişleri ve kontrolörlerinin de eklenmesi sonucunda aynı bakanlıkta çok sayıda denetim biriminin bulunması manzarasının günün koşullarına uymadığı söyleniyordu.

Nitekim, bu kanun hükmünde kararname ile denetim elemanlarının hepsi bir çatı altında toplandı. Genel müdürlüklere bağlı 6 kontrolör birimi  ve mevcut teftiş kurulu Gümrük ve Ticaret Müfettişlikleri unvanı ile Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı'nda toplanmış oldu. Bu büyük bir açılımdır. Maliye Bakanlığı Örnek alınarak yapılmıştır.

Bu düzenleme ile hükümetin bakanlıklarda denetim yapısını standart hale getirme yolunda ikinci en büyük adım atılmış oldu.

Düzenlemeden beklenen yararları şöyle sıralanabilir.

1. Mükerrer inceleme ve soruşturmaları önlemek

2. Müfettiş Kontrolör ayrımının meydana getirdiği iki ayrı kurumun kendilerini ayrı ve bağımsız görmelerinden kaynaklanan durumları sonlandırmak

3. Denetim anlayışına soruşturma yapmak mantalitesinin yanında rehberlik görevini de eklemiş olmak

4. Yetişmiş insan gücünün koordinasyonunu sağlamak

5. Yılık denetim ve rehberlik çalışmalarında ahenk sağlamak

6. Türkiye genelinde oluşturulan bakanlıklarda tek denetim birimi standardizasyonunu sağlamak

7. Teftiş, risk, analizi İnceleme ve soruşturma konularında uzmanlaşma sağlamak

Bunları çoğaltmak mümkündür.

Nasıl bir sistem getirildi

Kanun Hükmünde Kararnamenin 24'üncü maddesi ile, 640 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin 16'ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.

"MADDE 16"

1) Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı; Başkan, başkan yardımcıları, grup başkanları ile gümrük ve ticaret müfettişlerinden oluşur. Başkan yardımcıları ile grup başkanları fiilen on yıldan fazla denetim görevi yapmış olanlar arasından Bakan tarafından görevlendirilir.

2) Başkanlığa verilen görevlerin yerine getirilmesinde, uzmanlaşma ve iş bölümünün sağlanması amacıyla doğrudan başkanlığa bağlı olmak üzere aşağıdaki grup başkanlıkları kurulur:

a) Teftiş Grup Başkanlığı.

b) Gümrük İnceleme ve Soruşturma Grup Başkanlığı.

c) Ticaret İnceleme ve Soruşturma Grup Başkanlığı.

3) Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, makamın emri ve onayı üzerine aşağıdaki görevleri yapar:

a) Teftiş Grup Başkanlığı:

- Bakanlık teşkilatının her türlü faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak teftiş yapmak.

- Bakanlık teşkilatının denetimi altındaki her türlü kuruluşun faaliyet ve işlemleri ile ilgili olarak bakanlığın görev ve yetkileri çerçevesinde teftiş yapmak.

- Bakanlığın amaçlarının daha iyi gerçekleştirilmesini ve mevzuata, plan ve programa uygun çalışılmasını sağlamak üzere gerekli teklifleri hazırlamak ve Makama sunmak.

- Yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri ve gümrük müşavirlerinin her türlü faaliyet ve işlemlerini incelemek ve denetlemek.

- Mevzuatın uygulanmasında görülen aksaklıklar hakkında görüş ve önerilerini bir rapor hâlinde Makama sunmak.

- Makam tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.

b) Gümrük İnceleme ve Soruşturma Grup Başkanlığı:

- Bakanlık teşkilatının gümrük konularındaki faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak inceleme ve soruşturma yapmak.

- Ticarî işletmelerde gümrük ve dış ticaret mevzuatı uygulamalarını incelemek, denetlemek, soruşturmak ve sonradan kontrole tabi tutmak.

- Gümrük mevzuatına aykırı fiillerle ilgili inceleme, araştırma ve idari soruşturma yapmak.

- Gümrük yükümlülüklerine ilişkin ihbar ve şikâyetleri incelemek, araştırmak ve idarî yönden soruşturmak.

- Yetkilendirilmiş gümrük müşavirleri ve gümrük müşavirlerinin her türlü faaliyet ve işlemlerini soruşturmak.

- Mevzuatın uygulanmasında görülen aksaklıklar hakkında görüş ve önerilerini bir rapor hâlinde Makama sunmak.

- Makam tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.

c) Ticaret İnceleme ve Soruşturma Grup Başkanlığı:

- Bakanlık teşkilatının ticaret konularındaki faaliyet ve işlemleriyle ilgili olarak inceleme ve soruşturma yapmak.

- Gözetim şirketlerinin ve firmalarının kuruluş, faaliyet ve işlemleri, ticaret odaları, sanayi odaları, ticaret ve sanayi odaları, deniz ticaret odaları, ticaret borsaları, ürün ihtisas borsası unvanını taşıyan ürün borsaları ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları, ticaret sicili memurluklarının faaliyet, hesap ve işlemleri, bakanlığa verilen görevler çerçevesinde yerli ve yabancı şirketler, yurtiçinde düzenlenen fuarların kuruluş ve işleyişi, umumi mağazaların hesap, işlem, varlık ve faaliyetleri ile yaş sebze ve meyve toptancı hâlleri ile ilgili inceleme, denetim ve soruşturma yapmak.

- Tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla piyasa gözetim ve denetimi yapmak, inceleme ve soruşturma yapmak.

- Kooperatiflerin her türlü işlem, hesap ve mal varlıklarını incelemek, denetlemek ve soruşturmak.

- Esnaf ve Sanatkârlar Genel Müdürlüğü'nün görev alanına giren hususlarda inceleme, denetim ve soruşturma yapmak.

- Mevzuatın uygulanmasında görülen aksaklıklar hakkında görüş ve önerilerini bir rapor hâlinde Makama sunmak.

- Makam tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.

4) Gümrük ve Ticaret Müfettişleri, gümrük bölgesi içinde bulunan bütün nakil vasıtalarını, bunların yük ve eşyasını, personel ve yolcularını muayene etmeye, Bakanlığın denetimine tâbi gümrük ambar, antrepoları ve serbest bölgelerdeki mevcut mallar ile bunların kayıtlarını incelemeye, teftiş etmeye ve gerektiğinde Bakanlık ve Hazine'nin haklarını koruyacak tedbirlerin alınmasını sağlayıcı önerilerde bulunmaya, acil ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Bakanlık ve Hazine'nin haklarını koruyucu tedbirler almaya yetkilidir.

5) Denetime tâbi olan gerçek ve tüzel kişiler, gizli dahi olsa bütün belge, defter ve bilgileri ibraz etmek, para ve para hükmündeki evrakı ve ayniyatı ilk talep halinde Gümrük ve Ticaret Müfettişleri'ne göstermek, Gümrük ve Ticaret Müfettişleri'nin saymasına ve incelemesine yardımcı olmak zorundadır. Gümrük ve Ticaret Müfettişleri, görevleri sırasında tüm resmî daire, kurum, kuruluş ve kamuya yararlı derneklerle, gerçek ve tüzel kişilerden gerekli yardım, bilgi, evrak, kayıt ve belgeleri istemeye yetkilidir; kanunî engel olmadıkça bu isteğin yerine getirilmesi zorunludur.

6) Gümrük ve Ticaret Müfettişleri tarafından düzenlenen raporlar, öncelikle Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı bünyesinde oluşturulan Rapor Değerlendirme Komisyonları'na sunulur; Komisyonların yaptığı değerlendirme sonucunda hazırlanan rapor dikkate alınarak işlem yapılır. Rapor Değerlendirme Komisyonları'nın teşekkülü ile çalışma usul ve esasları yönetmelikle düzenlenir.

7) Gümrük ve Ticaret Müfettişleri'nin hangi grup başkanlığı bünyesinde görev yapacağı Bakan tarafından belirlenir.

8) Gümrük ve Ticaret Müfettişleri ve müfettiş yardımcılarının mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, yeterlik sınavları, görev, yetki ve sorumlulukları ile başkanlığın çalışma usul ve esasları yönetmelikle düzenlenir.

Aynı KHK'nin 28'inci maddesi ile de;  640 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin geçici 3' üncü maddesine aşağıdaki fıkralar eklenmiştir.

"(12) 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin eki (I) sayılı cetvelin Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'na ait bölümünde yer alan boş ve dolu Başkontrolör, Kontrolör ve Stajyer Kontrolör kadrolarının unvanı sırasıyla Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi, Gümrük ve Ticaret Müfettişi ve Gümrük ve Ticaret Müfettiş Yardımcısı olarak değiştirilmiştir.

(13) Bu fıkranın yayımı tarihinde Bakanlıkta Başkontrolör, Kontrolör ve Stajyer Kontrolör kadrolarında bulunanlar ile geçici 2'nci maddenin yedinci fıkrasına göre Başmüfettiş, Müfettiş ve Müfettiş Yardımcısı kadrosuna atananlar ilgisine göre Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi, Gümrük ve Ticaret Müfettişi, Gümrük ve Ticaret Müfettiş Yardımcısı kadrolarına bulundukları kadro dereceleriyle herhangi bir işleme gerek kalmaksızın atanmış sayılır. Bu madde ve geçici 2'nci maddenin yedinci fıkrasına göre Bakanlık kadrolarına atanmış sayılan veya atanması öngörülen;

a) Gümrük Müsteşarlığı Başkontrolör, Kontrolör ve Stajyer Kontrolörlerinin,

b) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Başmüfettiş, Müfettiş ve Müfettiş Yardımcıları ile Başkontrolör, Kontrolör ve Stajyer Kontrolörlerinin,

Anılan kadrolarda geçirdikleri süreler, Bakanlıkta Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi, Gümrük ve Ticaret Müfettişi ve Gümrük ve Ticaret Müfettiş Yardımcısı kadrolarında geçmiş sayılır. Bu kanun hükmünde kararnameyle Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı ile Gümrük ve Ticaret Müfettişleri'ne verilen görev ve yetkiler kapsamında olmak kaydıyla; mevzuatta Gümrük Müsteşarlığı müfettişleri ve kontrolörleri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı müfettişleri ve kontrolörlerine yapılmış olan atıflar Gümrük ve Ticaret Müfettişleri'ne yapılmış sayılır.

(14) Bu fıkranın yayımı tarihinden önce Müfettiş ve Kontrolör unvanını ihraz etmiş olanlardan, taşrada bölge müdürü veya il müdürü, merkezde ise daire başkanı ve üstü görevde bulunanlar ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'ndan bakanlığa devredilen birimlerde müfettiş, kontrolör ve sanayi ve ticaret Uzmanı unvanını ihraz etmiş olanlardan Daire Başkanı ve üstü görevlerde bulunanlar ilgisine göre Gümrük ve Ticaret Müfettişi ve Gümrük ve Ticaret Uzmanı unvanını ihraz etmiş sayılır. Bunların müfettiş, kontrolör ve uzman kadrolarında geçirdikleri süreler ilgisine göre Gümrük ve Ticaret Müfettişi veya Gümrük ve Ticaret Uzmanı kadrolarında geçmiş sayılır. "

Sözü edilen birimin çalışma yöntemlerinin ayrıca bir yönetmelikle belirleneceği de hüküm altına alınmış bulunuyor. Çalışma yöntemlerinde en çok dikkati çeken uzmanlaşmalar ve raporların komisyonlar tarafından okunması olarak gözüküyor.

Netice olarak, her dönemde bu tür yapılanmalarda bazı sıkıntıların yaşanması mümkün olmakla birlikte kısa sürede sistemin yerine oturacağı söylenebilir.

Hoş bazı bakanlıklarda bu süreçler daha zor yürüyebilmektedir. Örneğin; Maliye Bakanlığı'nda vergi müfettişleri unvanı altında Maliye müfettişlerinin, hesap uzmanlarının, gelirler Kontrolörlerinin, vergi denetmenlerinin tek çatı altında toplanmasında gazetelere tam sayfa ilanların verilerek üzüntüler dile getirilmiş bulunuyor.

Nasrettin Hoca gibi herkese hak vermek kolaycı yol olur. Tarihsel gelişim ve ülke gerekleri umarım iyi değerlendirilmiştir.