Gümrüklerde imtiyazlı şirketler dönemi
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nca10 Ocak 2013 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan yönetmelik mevcut gümrük sisteminin işlem ve işleyiş mekanizmasına köklü değişiklikler getirdi. Bu kapsamda gerçekleştirilen mevzuat ve teknik altyapı düzenlemelerinin ihracat ve ithalat işlemlerini kolaylaştırması ve hızlandırması bekleniyor.
Yönetmelik gümrük sistemine şirketlerle ilgili üç önemli yeniliği monte ediyor. Bunlar, yetkilendirilmiş yükümlülük statüsü, yerinde gümrükleme imkânı ve ihracatçı ile birlikte taşıma şirketlerini de kapsayan izinli gönderici statüleri.
Yetkilendirilmiş yükümlülük gümrük kontrollerini ve idareye verilmesi gereken bilgileri azaltan, bu statüye sahip şirketlere gümrük kapılarında öncelikli kontrol avantajı sağlayan bir statü. Yerinde gümrükleme ise sistemin yerleşik işleyişini esastan değiştiren en önemli yenilik.
Bütün düzenlemelerin ortak özelliği var: Devletin dış ticaret dünyasına bakış açışını değiştiriyor. En azından kağıt üstünde böyle. Şimdiye kadar bu dünyaya "güvenmeyen" ve bu nedenle merkezîleştirilmiş bir gümrük yapısı kuran devlet, ilişki rotasını "güvene" çeviriyor.
47'nci ülke
Yetkilendirilmiş yükümlülük Türkiye'nin keşfi değil; ABD, Avrupa Birliği ülkeleri, Japonya ve Güney Kore olmak üzere halen 46 ülkede epey zamandır uygulanıyor. Burada bilinmesi gereken önemli bir husus var: Bu statüyü edinmek isteyen şirketler çok sıkı kural ve şartları yerine getirmek zorunda olacaklar. ISO 9001 ve ISO 27001 sertifikalarına sahip olma zorunluluğu, şartların sadece biri.
İkincisi, Yetkilendirilmiş yükümlülük, gümrük sisteminde "imtiyazlı şirketler" dönemini açıyor. Türkiye, uluslar arası düzeyde 47 nci devlet-ülke olarak sistemi dahil olurken, Avrupa Birliği'nde 11 bin 564, ABD'de 8 bin 166, Güney Kore'de 342 şirket bu imtiyazlardan yararlanıyor.
Türkiye'de mevcut durumda bu yapıya girebilecek nitelikteki şirket sayısı 400 civarında tahmin ediliyor. Gerçi sayı biraz daha fazla olabilir; çünkü uygulanmakta olan "Onaylanmış Kişi Statü Belgesi"ne sahip 1,100 şirketten söz ediliyor. Bunlar, yetkilendirilmiş statüye daha kolay geçebilirler.
Dış ticaret sektöründe faaliyet gösteren şirketlere resmî gümrük sahaları yerine şirket sahalarında gümrükleme yetkisi veren yerinde gümrükleme, değindiğim gibi, devletin dış ticaret şirketlerine bakış açısını değiştiriyor ama bir noktanın bilinmesi de gerekiyor: Gerek yerinde gümrükleme gerekse izinli gönderici statülerini edinebilmek için önce yetkilendirilmiş yükümlü statüsünü almak şart. Bu yoksa diğerleri de yok!
Maliyet azaltıcı etki
Üç ayaklı yeni sistemin diğer ortak özelliği, gümrüklemede işlem ve zaman maliyetlerini dikkate değer ölçüde düşürmesi. En azından beklenti bu. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı uzmanlarının hesabına göre, yetkilendirilmiş yükümlü uygulaması, hâlen şirketlerin gümrük işlemlerinde yaptıkları ortalama 954 TL harcamayı yüzde 90 oranında azaltacak, sevkıyat başına 861 TL tasarruf sağlayacak.
Şirketlerin maliyeti gümrükleme işlemlerinden ibaret değil. Uzmanlar Bu işlemler dahil bir konteyner sevkıyatın toplam maliyetini ortalama 4 bin 900 TL hesaplamışlar. Yetkilendirilmiş yükümlülük bu maliyeti yine ortalama yüzde 17.5 oranında düşürecekmiş. Ekonomiye toplam tasarruf yansıması da yılda 900 milyon TL veya 500 milyon dolar bekleniyor.
Yeni sistem kapsadığı şirketlerin gümrük idaresi ve sistemiyle mevcut ilişki yapısını ciddi ölçüde rahatlatacak gibi görünüyor. Ama bugüne kadar olduğu gibi özellikle yeni sistem unsurlarının şirket-gümrük idaresi ekseninde uygulanması ve süreçlerin yönetilmesi, başlı başına üstünde durulması gereken ayrı bir konu.
Konu şu: Yönetmelikte gümrük müşavirlerinin sistemdeki yeri ve rolleriyle ilgili bir değinme yok. Ama, üç temel unsuruyla birlikte sistemin düzgün işlemesi ve denetimi alanında boşluklar var. Gümrük müşavirleri bu boşluğu şimdiye kadar dolduran, bundan böyle de dolduracak "ara birim" olarak mesleklerinin yeniden tanımlanmasını ve meslek odası altında örgütlenme hakkı istiyor. Bakan Yazıcı'nın ajandasında böyle bir madde var mı?