Gümrüklemede en önemli maliyet “gümrükleme yöntemi”

1-3 Kasım tarihlerinde gerçekleştirilen “İhracat Haftası 2017” programında, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından ihracatçıların 10 temel sorununa çözüm üretmek adına bir çalışma yapılmış ve beklentiler dile getirilmişti. Dile getirilen en önemli konularından birisi ordino ücretlerinin kaldırılmasıydı. Geçtiğimiz günlerde Dünya gazetesinde çıkan haberde, ithalatta alınan ordino ücretinin ihracatçılar ile taşıma sektörünü karşı karşıya getirdiğini okuduk. İlk bakışta ithalde alınan bir ücret ile ihracatçının bir araya gelmesine şaşırılabilir, fakat bu durum aslında dış ticarette yapısal bir sorunumuzu gündeme getiriyor. İhracatımız ithalata bağlı olduğu için en ufak bir ithalat maliyeti artışı ihracatta rekabetimizi olumsuz yönde etkiliyor. Bu nedenle de ithalde alınan ordino ücreti nedeniyle ihracatçı ile taşıma sektörü karşı karşıya gelebiliyor. Biz de ihracat ile ithal maliyetleri arasındaki ilişkiyi 19 Haziran 2017 tarihinde yine bu köşede dile getirmiştik.

Bugünkü yazıyı kaleme almadaki amacımız bu tartışmaya katılmaktan çok gümrükleme maliyetimizdeki detaylara, Dünya Bankası tarafından Ekim ayında yayınlanan 2017 yılı İş Yapma Kolaylığı Endeksi (Doing Business) kapsamında bir göz atarak farklı bir yaklaşım getirmek.

İş yapma endeksinde dış ticaret işlemlerinde 70’inci sıradayız

Dünya Bankası tarafından düzenli olarak her yıl hazırlanan “İş Yapma Kolaylığı Endeksi” adlı çalışmada ülke ekonomileri, iş yapma için uygun ortama sahip olma ölçütlerine göre sıralanıyor. Bu çalışma; işe başlama, inşaat izinleri ile uğraşma, elektrik alınması, mülk kaydı, kredi alınması, yatırımcıların korunması, vergilerin ödenmesi, sınır dışı ticaret, sözleşmelerin uygulanması, iflas durumunun çözülmesi konularını içeriyor ve ülkeler 1 ile 190 arasında sıralanıyor. Bu noktada söz konusu verilere bir anket ile ulaşıldığını belirtmekte yarar var. Bu seneki çalışma da 13.000’den fazla gönüllü ile yapılmış olduğundan, verilerin tahmini ve ortalama değerler olduğunu dikkate almak gerekiyor.

Son çalışma Ekim 2017 tarihinde yayınlandı (http://www.doingbusiness.org/rankings) ve Türkiye dış ticaret açısından 190 ülke arasında 70’inci sırada yer aldı. İlk sıralarda; Fransa, Lüksemburg, Danimarka, Belçika, Hırvatistan, Macaristan, İtalya yer alıyor. Bize yakın ülkelerin ise Şili, İzlanda, Moritanya, Umman, Kosta Rika, Nikaragua, Fiji, Nepal olduğu görülüyor.

Dış ticarete ilişkin sıralamamıza neden olan veriler ise şöyle: İthalatta gümrükleme süresi 41 saat iken ihracatta 16 saat, ithalatta gümrükleme maliyeti 655 $ iken ihracatta 376 $, ithalatta belge hazırlama süresi 11 saat iken ihracatta 5 saat, ithalatta belge hazırlama maliyeti 142 $ iken ihracatta 87 $. Sonuç olarak İş Yapma Kolaylığı Endeksine göre, ithalatta toplam maliyet 797 $ ve gümrükleme süresi 52 saat, ihracatta ise 463 $ ve gümrükleme süresi 21 saat ile 190 ülke arasında 70’inci sıradayız.

İthalatta ordino, ihracatta tahmil-tahliye

Endeks aynı zamanda bu maliyet kalemlerinin detaylarını da içeriyor. Hem ithalat hem de ihracata ilişkin detay veriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bu yılki endekse göre ithalata ilişkin gümrükleme maliyetleri arasında en önemli kalemin 180 $ ile ordino ücreti olduğu görülüyor. Bu kalem de ithalatta toplam gümrükleme maliyetinin yaklaşık % 27’sini oluşturuyor.

İhracat işlemlerine bakıldığında ise gümrükleme maliyetinin en önemli kalemini 100 $ ile “Tahmil-Tahliye” ücretinin oluşturduğu görülüyor. Bu da ihracatta toplam gümrükleme maliyetinin % 27’si anlamına geliyor. Tabii bu endekste yer almayan ama bir sonrakinde olması beklenen Türkiye Tanıtım Grubu kesintisini de unutmamak gerekir. 

Ne yapılmalı?

Dünya Bankası tarafından yayınlanan bu endeks bir çok yatırımcı, iş sahibi ve kamu idaresine iletildiği için ülkeler hakkında bilgi edinme için önemli bir kaynak. Dış ticaretteki sıramızı daha yukarı çıkaracak konulara gerek kamu gerekse özel sektör tarafından eğilmek ve yapısal çözümler aramak gerekiyor.

Çalışmaya bakıldığında en önemli gümrükleme maliyetinin geleneksel gümrükleme yöntemimiz olduğu görülüyor. Gümrükleme işleminin gümrük sahasında ve gümrük idaresi ile kağıt ortamında yapılması dış ticarette sıramızı olumsuz etkilemiş gibi duruyor. Örneğin, ihracat işlemlerinde geleneksel gümrükleme maliyeti (Tahmil-tahliye, fazla mesai, ardiye, tartı/X-ray) 301 $ ile toplam gümrükleme maliyetinin % 80’ni oluşturuyor. Ayrıca ihracatta belge hazırlama maliyetinin de 87 $ olması dikkate alındığında ihracatta gümrükleme modelinin ne kadar yüksek bir maliyet kalemi olduğu görülüyor. Aynı bakış açısının ithalatta gümrükleme ve belge hazırlama maliyeti konusunda da geçerli olduğunu söyleyebiliriz.

Çözüm için, ithalat ve ihracatta tek tek maliyet kalemlerini tartışmak yerine geleneksel gümrükleme modelini değiştirmek üzerine odaklanmak daha doğru seçenek olabilir. Gümrük Bakanlığı nezdinde bu amaca yönelik hayata geçirilen ve çalışmaya devam edilen Tek Pencere Sisitemi, kağıtsız ortamda gümrük işlemleri projeleri hayati önem taşıyor. Gümrük 4.0 projelerine hız vermek gerekiyor. Buna ilave olarak piyasa gözetimi ve denetiminin de artık gümrükler yerine iç piyasada yapılması gündeme alınabilir. Ayrıca, gümrükte iş yapan şirketler bu maliyetlerin büyük kısmına Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü sahibi olarak ve buna ilave yerinde gümrükleme uygulamaları ile katlanılmayabilir.